█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Rodzaj obejmujący w większości niewielkie drzewa oraz krzewy liściaste zrzucające liście na zimę. Śliwy są znane przede wszystkim z charakterystycznych owoców, mających postać mięsistych pestkowców zbudowanych z twardej pestki otoczonej przez miękki i soczysty miąższ. W zależności od ujęcia systematycznego mogą to być albo tylko typowe śliwki, jakie występują np. u śliwy domowej (wąskie ujęcie śliwa sensu stricta) albo dodatkowo owoce podobnie zbudowane, ale najczęściej bardziej kuliste i w większości przypadków mniejsze, spotykane np. u wiśni pospolitej, czereśni, czeremchy, tarniny czy brzoskwini (szerokie ujęcie śliwa sensu lata). Wiele z w/w drzew doczekało się bardzo licznych sztucznie uprawianych odmian szlachetnych, posiadających większe i smaczniejsze owoce niż odmiany dziko rosnące. Niezależnie od wybranego ujęcia, śliwy należą do najważniejszych drzew owocowych strefy umiarkowanej. Są uprawiane od ponad 2000 lat.

W zależności od przyjętego podziału systematycznego, rodzaj śliwa (Prunus) obejmuje od 35 do ponad 400 gatunków. Ta ogromna różnica wynika z dwóch odmiennych sposobów definiowania rodzaju.

Oficjalnie przyjmuje się szerokie znaczenie - tzw. Prunus sensu lata, w którym do rodzaju śliwa należy większość drzew i krzewów owocowych o owocach w postaci mięsistych pestkowców. W tak zdefiniowanym, bardzo licznym gatunkowo rodzaju wydziela się podrodzaje odpowiadające w przybliżeniu tradycyjnemu podziałowi, uwzględniającemu podstawowe różnice morfologiczne pomiędzy owocami. Najważniejsze z tych podrodzajów to: Prunus - śliwy (właściwe) i morele, Cerasus - wiśnie (w tym czereśnie), Amygdalus - brzoskwinie i migdały, Padus - czeremchy oraz Laurocerasus - laurowiśnie. Ponadto występują nieliczne gatunki nie zebrane w podrodzaje, ale należące bezpośrednio do szeroko rozumianego rodzaju śliwa (np. śliwa tarnina - Prunus spinosa). W Polsce spośród szeroko definiowanych śliw występuje naturalnie zaledwie 4-5 gatunków; są to śliwa tarnina (P. spinosa), czeremcha pospolita (P. padus), czeremcha skalna (traktowana przez niektórych jako podgatunek P. padus subsp. borealis czeremchy pospolitej), wiśnia ptasia (P. avium) i wiśnia karłowata (P. fruticosa).
█ W przypadku ujęcia rozszerzonego pojawia się problem z polskimi nazwami. Przykładowo dwa gatunki Prunus domestica i Prunus cerasus odpowiadają polskim nazwom śliwa domowa i wiśnia pospolita. Jak widać, polskie nazwy, w odróżnieniu od łacińskich, sugerują przynależność w/w gatunków do różnych rodzajów, czyli są zgodne z wąskim ujęciem śliwy. Chcąc być zgodnym w języku polskim z szerokim ujęciem, należałoby w nazwie wiśni pospolitej zamienić pierwszy człon na śliwa, a drugi dopasować tak, aby wskazywał, że chodzi o wiśnię pospolitą. Niestety nigdzie nie udało mi się znaleźć takiej "hybrydy" i wątpię czy ona w ogóle istnieje.

Wąskie ujęcie systematyczne - tzw. Prunus sensu stricta umieszcza w rodzaju śliwa tylko śliwy właściwe, a więc należące do najbardziej typowego dla śliwy podrodzaju Prunus (zwróćmy uwagę na nazwę łacińską tego podrodzaju, pokrywającą się z nazwą rodzaju). Wszystkie pozostałe podrodzaje (dokładniej pewne grupy w ramach tych podrodzajów) są w tym ujęciu traktowane jako oddzielne rodzaje. Od pozostałych gatunków "typowe" śliwy różnią się między innymi brakiem pąka szczytowego, pojedynczymi (nie zebranymi w klastry) pąkami bocznymi oraz owocami umieszczonymi na szypułkach nie dłuższych niż sam owoc, który z kolei zawiera mocno zazwyczaj spłaszczoną pestkę. W niniejszym opracowaniu z powodów praktycznych, wiążących się z naturalnymi przyzwyczajeniami, a także w celu uniknięcia niezgodności pełnej polskiej nazwy gatunku z nazwą jego rodzaju, zdecydowano się na wariant Prunus sensu stricta, a więc w rodzaju Prunus omawiamy tylko "typowe śliwy", natomiast pozostałe gatunki traktujemy jako należące do oddzielnych rodzajów.
█ Z tego samego powodu nie omawiamy tu także moreli, choć formalnie należą one do podrodzaju Prunus (a więc także do wąsko rozumianych śliw). Od "typowych" śliw morele różnią się m.in. większymi i owłosionymi owocami umieszczonymi na jeszcze krótszych szypułkach. W Polsce uprawiana jest morela pospolita (P. americana). Jest to kilkumetrowe drzewko o dużych (do 8cm), zabarwionych na żółto lub pomarańczowo owocach, zawierających soczysty i łatwo oddzielający się od spłaszczonej pestki miąższ. Gatunek pochodzi ze środkowej Azji, w Chinach jest uprawiany od ok. 4000 lat.

Spośród około 35 gatunków "typowych" śliw, w Polsce występuje zaledwie kilka (naturalnie tylko jeden - tarnina). W większości są to często uprawiane w naszych sadach jako drzewa owocowe rozmaite odmiany śliwy domowej (P. domestica). Dużo rzadziej można spotkać dziko rosnącą na swoich naturalnych stanowiskach, uważaną za jeden z gatunków rodzicielskich śliwy domowej śliwę tarninę (P. spinosa). Ten 2-4m krzew charakteryzuje się małymi, czarnoniebieskimi i cierpkimi w smaku owocami, nadającymi się do spożycia dopiero po przemrożeniu. Drugi gatunek rodzicielski - śliwa wiśniowa (P. cerasifera) to pochodzące z Azji małe drzewo (czasem krzew) wytwarzające nieduże owoce, które wielkością, kształtem i ubarwieniem przypominają wiśnie (stąd nazwy polska i łacińska, ale też angielska - Cherry plum). Podstawowa odmiana śliwy wiśniowej tworzy czerwone owoce, natomiast u odmiany kaukaskiej, zwanej 'Ałyczą' (inaczej 'Divaricata'), są one żółto zabarwione i podobne do mirabelek (jedna z popularnych odmian śliwy domowej), z którymi często bywają mylone. Od prawdziwych mirabelek owoce ałyczy odróżniają się przede wszystkim mniejszymi rozmiarami; pozostałe parametry takie jak kształt, kolor, a nawet smak są bardzo podobne. Szczególne walory ozdobne posiadają czerwonolistne odmiany śliwy wiśniowej, np. 'Pissardi' i 'Nigra'. Wyróżniają się one bardzo ciemnymi, czarnoczerwonymi liśćmi, purpurowymi kwiatami kwitnącymi już na początku kwietnia oraz ciemnopurpurowymi owocami. W opuszczonych sadach, na nieużytkach, przy drogach itp. występują czasem zdziczałe formy różnych odmian uprawnych.

  Występowanie / Zastosowanie

Zasięg. Strefa umiarkowana półkuli północnej (z szerokiego ujęcia śliwy w subtropikach rosną laurowiśnie). Drzewa często sadzone w różnych częściach świata poza swoimi stanowiskami naturalnymi jako owocowe i ozdobne. Biotop. Większość odmian jest sztucznie uprawiana. Odmiany naturalne występują głównie pojedynczo na brzegach lasów i w zadrzewieniach śródpolnych. Preferencje. Drzewa preferujące przeważnie wilgotne i przepuszczalne gleby oraz ciepłe, w pełni nasłonecznione, osłonięte od wiatru (zwłaszcza w okresie kwitnienia) stanowiska. Długość życia i tempo wzrostu. Drzewa generalnie bardzo krótkowieczne, na przykład śliwa domowa żyje tylko 20-30 lat. Zastosowanie. Sztucznie hodowane odmiany szlachetne śliw są jednymi z ważniejszych drzew w europejskim sadownictwie. Ich owoce są smaczne i bardzo soczyste; zawierają też duże ilości magnezu, żelaza i witaminy A. Oprócz bezpośredniego spożycia są stosowane do produkcji kompotów, soków, syropów, dżemów, wina oraz śliwowicy. Śliwy to także popularne drzewa ozdobne ze względu na obficie tworzone kwiaty i dekoracyjne owoce. Niektóre odmiany zachwycają m.in. czerwonymi lub różowymi kwiatami, bordowymi liśćmi itp.

  Pokrój / Korzenie

Pokrój. Najczęściej niewielkie (5-10m) drzewa liściaste o nisko rozgałęzionym pniu lub gęsto ugałęzione, czasami cierniste krzewy dające liczne odrośla (np. tarnina). System korzeniowy zazwyczaj (bardzo) płytki.

Śliwa tarnina (↓) to niewielki, gęsto ugałęziony i bardzo ciernisty krzew liściasty. Śliwa wiśniowa (→) jest z kolei małym drzewem o krótkim pniu i nisko osadzonej, okrągławej koronie. Pokrój migdałowca (→→) bywa zwykle formowany przez przycinanie.

Kora / Pędy i pąki Kora szarobrązowa poprzez ciemnobrunatnoszarą (śliwa domowa) aż do czarniawej (śliwa tarnina), początkowo gładka, u starszych drzew łuszczaca się poziomymi pasmami lub łuskowato spękana. Młode pędy u niektórych gatunków początkowo słabo owłosione, krótkopędy czasami przekształcone w ciernie. Pąki stożkowate do jajowatych, najczęściej zaostrzone, szczytowych brak, boczne pojedyncze, nie zebrane w klastry. → Śliwa tarnina jest znana ze swoich ciernistych gałęzi.   Liście Blaszkowate, pojedyncze. Blaszka o kształcie eliptycznym lub (odwrotnie)jajowatym, na brzegu karbowana lub piłkowana; jej rozmiary są zależne od gatunku, np. stosunkowo duże liście posiada śliwa domowa (do 8cm), z kolei jedne z najmniejszych - śliwa tarnina (3-5cm). Ustawienie: skrętoległe na ogonkach. Na krótkopędach liście często są zebrane w pęczki. Okres występowania: liście opadają na zimę.

Pojedyncze liście śliw są zwykle eliptyczne i mają piłkowany brzeg. Jedne z najmniejszych w ramach rodzaju tworzy śliwa tarnina (zdj. 1.). Śliwy domowa (2) i wiśniowa (3) mają dosyć podobne, eliptycznojajowate liście. Odmiana 'Pissardi' śliwy wiśniowej (4) posiada niezwykle efektowne, ciemnopurpurowoczerwono zabarwione liście.

Kwiaty Obupłciowe, owadopylne i miododajne, tworzone w dużych ilościach, zebrane w pęczkach po 1-3(5) na krótkich szypułkach. Pojedyncze kwiaty stosunkowo duże - o średnicy 2-4(5)cm, posiadają podwójny, 5-krotny, wolnopłatkowy okwiat. Płatki korony zwykle białe (rzadziej różowe), pręciki żółte, ustawione w 10-członowych okółkach, słupek jeden. Okres kwitnienia: wczesna lub środkowa wiosna. Kwiaty pojawiają się wraz z rozwojem liści (np. śliwa domowa) lub przed nimi (np. śliwa wiśniowa). → Kwiaty śliw posiadają 5 zwykle białych płatków korony, jeden zielony słupek i wiele żółtych pręcików. Na zdjęciach podobne do siebie kwiaty śliwy domowej i tarniny.

↑ Śliwa wiśniowa należy do najwcześniej i najintensywniej kwitnących na wiosnę drzew. Gęsty wysyp śnieżnobiałych kwiatów jej kaukaskiej odmiany 'Ałycza' pojawia się już na przełomie marca i kwietnia, kiedy jeszcze prawie żadne drzewa nie mają liści. Z początkiem kwietnia zakwitają też czerwonokwiatowe odmiany tego gatunku, np. 'Pissardi'.

→ Do najbardziej efektownie kwitnących śliw (w szerokim ujęciu rodzaju) należy zwana popularnie migdałowcem śliwa migdał.

← Śliwa domowa tworzy owoce zdecydowanie większe i smaczniejsze niż u dziko występujące gatunki. U pokazanej na zdjęciu odmiany o nazwie 'Węgierka' są one owalne, fioletowe i pokryte ścierającym się, niebieskim nalotem. ↑ W odróżnieniu od okrągłych pestek wiśni, pestki typowych śliw są zwykle mocno spłaszczone.   Owoce i nasiona Tzw. śliwki - owalne lub kuliste pestkowce osadzone na stosunkowo krótkich szypułkach (ich długość nie przekracza nigdy długości owocu), z jednej strony posiadają zwykle charakterystyczną bruzdę, nagie (tylko u moreli owłosione), zawierają w środku twardą, zwykle mocno spłaszczoną pestkę otoczoną mięsistym i soczystym miąższem. Wielkość, zabarwienie i smak owoców zależy od gatunku i odmiany. U większości dziko rosnących gatunków średnica owoców nie przekracza 2cm. Nie nadają się one do bezpośredniego spożycia ze względu na cierpki smak. Zupełnie inne owoce tworzą uprawiane odmiany szlachetne - tu rozmiary mogą przekraczać nawet 7cm, miąższ jest bardziej miękki i soczysty, a jego smak jest znacznie lepszy. Kolorystyka owoców śliwy jest niezwykle bogata. W zależności od gatunku i odmiany śliwki mogą być zielone, żółte, pomarańczowe, czerwone, purpurowe, niebieskie, granatowe a nawet czarne. Okres dojrzewania owoców: zależnie od gatunku i odmiany lato lub jesień. Jedną z najwcześniej owocujących śliw jest śliwa wiśniowa; jej owoce pod koniec lipca zaczynają już zwykle opadać. Nieco później dojrzewają owoce popularnych odmian śliwy domowej.

Owoce śliwy tarniny to małe, kuliste, niebiesko zabarwione pestkowce. Są one najmniejsze spośród śliw i posiadają wyjątkowo cierpki smak.	Śliwa wiśniowa posiada owoce tylko nieco większe niż tarnina. Są one podobne do wiśni (stąd nazwa gatunku). U odmiany 'Pissardi' (po lewej) zabarwienie owoców jest purpurowe, u ałyczy (po prawej) - żółte.

Bardzo licznie tworzone owoce ałyczy mogą sprawiać problemy z utrzymaniem porządku na miejskich chodnikach.

  Drewno / Inne informacje

Drewno czerwonobrunatne, bardzo twarde i gęste, wysoko cenione w przemyśle.

Inne informacje.
█ Glebę wokół śliw najlepiej co pewien czas odchwaszczać. Nie należy też dopuszczać do wyrośnięcia w pobliżu zbyt dużej trawy. Stosować nawozy o dużej zawartości azotu.
█ Odmiany uprawne śliwy są wrażliwe na tzw. szarkę (ospowatość). Choroba ta jest wywoływana przez mszyce.

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Copyright © 2006-2024 by Piotr Gach

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)