Grab (Carpinus) ang. Hornbeam

Rodzaj obejmujący w większości gatunki małych oraz średniej wielkości drzew liściastych. Wiele z nich to ważne drzewa leśne. Wyróżniają się przede wszystkim gładką, srebrzystopopielatą korą, kotkowatymi kwiatostanami męskimi oraz owocami w postaci małych orzeszków umieszczonych w dużych, trójklapowych osłonach. Graby są drzewami często sadzonymi na terenach zurbanizowanych, znanymi m.in. z tego, że wyjątkowo dobrze znoszą przycinanie i dlatego wykorzystywanymi do budowy żywopłotów. Bardzo cenne jest również niezwykle twarde drewno grabów.

Systematyka

Rodzaj grab obejmuje 30-40 gatunków, z których w Polsce rodzimy jest tylko jeden - grab pospolity (C. betulus). Poza grabem pospolitym w uprawie znajduje się u nas jeszcze kilka introdukowanych gatunków, wszystkie one jednak należą tu do rzadkości. I tak występujący w południowo-zachodniej Azji oraz południowej Europie grab wschodni (C. orientalis) jest drzewem zdecydowanie mniejszym od graba pospolitego - osiąga on zwykle nie więcej niż 10m wysokości i często przybiera formę krzewiastą. Charakteryzuje się małymi liśćmi oraz pojedynczymi (nie trójklapowymi), ząbkowanymi na brzegu okrywami nasion. Osiągający 15m wysokości azjatycki grab sercowaty (C. cordata) wyróżnia się z kolei długimi liśćmi o sercowatej nasadzie. W ogrodach botanicznych można czasami jeszcze spotkać pochodzącego z Azji, przebarwiającego się jesienią na czerwono graba japońskiego (C. japonica) i północnoamerykańskiego graba amerykańskiego (C. caroliniana).

Gatunki szczegółowo opisane w serwisie

Grab pospolity

Średniej wielkości drzewo liściaste o nieregularnym, pofałdowanym w przekroju, często też wielokrotnym pniu i miotlasto wysklepionej koronie. Najłatwiej je rozpoznać po zawsze gładkiej, srebrzystopopielatej korze pokrytej charakterystycznym wzorem cieniowanych pasm oraz po eliptycznych, ostro piłkowanych liściach, których powierzchnia jest harmonijkowato pofałdowana wzdłuż nerwów. Grab pospolity jest drzewem dość powszechnie występującym w naszych lasach. Stanowi on zresztą jeden z ważniejszych rodzimych gatunków drzew tworzących lasy w Polsce. Można pod nim znaleźć stanowiącego prawdziwą gratkę dla grzybiarzy koźlarza grabowego. Z formalnego punktu widzenia graby są najbliżej spokrewnione z leszczynami, brzozami i olszami, jednak biorąc pod uwagę cechy takie jak cieniolubność, niergularność budowy pnia i konarów, kształt i rozmiar liści, a przede wszystkim deseń kory, można dojść do wniosku, że w zaskakująco dużym dużym stopniu przypominają one buki.
Więcej informacji...

Występowanie

Zasięg. Umiarkowana strefa półkuli północnej. Większość spośród prawie 40 gatunków graba pochodzi ze wschodniej Azji (głównie z Chin) oraz Ameryki Północnej. Jedyny rodzimy w Polsce gatunek - grab pospolity, występuje w Europie od Francji do Ukrainy.

Biotop. Zależny od gatunku. Przykładowo grab pospolity to ważne drzewo leśne, występujące w lasach mieszanych (szczególnie dębowo-grabowych) od niżu po niższe partie gór. Lasy z dużym udziałem graba to tzw. grądy.

Preferencje. Drzewa w większości posiadające niewielkie wymagania glebowe, odporne na mróz i suszę, tolerujące nawet silne zacienienie.

Długość życia i tempo wzrostu. Drzewa o średniej długości życia, dosyć wolno rosnące.

Zastosowanie

Ważne drzewa leśne, wykorzystywane także jako ozdobne (np. parkowe, żywopłotowe itp.) oraz użytkowe (w tym dostarczające cennego drewna).

Pokrój

Małe do średnio dużych drzew liściastych, rzadziej wysokie krzewy.

Korzenie

Drzewa korzeniące się głęboko, wytwarzające odrośla korzeniowe.

Kora

U większości gatunków gładka (wyjątkiem jest np. g. sercowaty).

→ / →→
Grab pospolity (→) posiada gładką i błyszczącą,
srebrzystopopielatą korę. Kora graba sercowatego jest natomiast
ciemna, chropowata i wyraźnie spękana (→→).

Pędy i pąki

Pąki od zielonych poprzez jasnobrązowe do brązowych, ostrokończyste, pokryte licznymi łuskami.

Liście

Blaszkowate, pojedyncze. Blaszka eliptyczna (np. g. pospolity) lub jajowata, z zaokrągloną lub sercowatą (np. g. sercowaty) nasadą i zaznaczonym wierzchołkiem, na brzegu przeważnie ostro piłkowana. Jedne z najmniejszych liści tworzy grab wschodni - osiągają one zaledwie 3-5cm długości; posiadaczem jednych z największych jest z kolei grab sercowaty - do 15cm. Nerwy boczne liści grabów nie są rozgałęzione. Ustawienie: skrętoległe na ogonkach. Okres występowania: Liście opadają na zimę.

→ / →→
Eliptyczne lub jajowate lście grabów posiadają
dużą ilość regularnie rozłożonych, wyraźnych nerwów.
U graba pospolitego (→) są one mniejsze niż
u sercowatego (→→).

Kwiaty

Rozdzielnopłciowe, rozmieszczone jednopiennie, wiatropylne. Kwiaty męskie zebrane w kotki, rozwijają się z dużych pąków bocznych. Kwiaty żeńskie tworzą luźne kłosy podparte przysadkami, wyrastają na szczytach pędów. Przysadki po przekwitnięciu silnie się rozrastają tworząc trójklapowe okrywy, do których przyrośnięte są orzeszki. Okres kwitnienia: wiosna.

Owoce i nasiona

Zebrane po kilka sztuk małe, żebrowane, jednonasienne orzeszki otoczone dużą, zwykle trójklapową (z wyj. g. wschodniego) okrywą, służącą im jako organ lotny. Okres dojrzewania owoców: jesień.

→ / →→
Owocami grabów są małe orzeszki otoczone zwykle
trójklapowymi okrywami i zebrane w zwisające owocostany
(na zdjęciach u graba pospolitego i sercowatego).

Drewno

U większości gatunków jasnożółte, beztwardzielowe i cienkowłókniste, wyjątkowo twarde. Znajduje zastosowanie do produkcji pni do rąbania, desek kuchennych, trzonków narzędzi, kijów bilardowych itp. oraz do budowy konstrukcji narażonych na duże obciążenia mechaniczne, z powodu wysokiej kaloryczności jest też stosowane jako opał, w tym do produkcji węgla drzewnego.

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)