█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Rodzaj topola obejmuje wyłącznie średnie i duże drzewa liściaste (brak w nim krzewów i małych drzew) zrzucające liście na zimę. Najczęściej są to drzewa bardzo wysokie i bardzo szybko rosnące. Jak sama nazwa łacińska wskazuje, topole należą do gatunków pospolicie występujących w naszej strefie klimatycznej. Poza stanowiskami naturalnymi (głównie lasy łęgowe) są one (a w zasadzie były) bardzo często sadzone na terenach zurbanizowanych, w tym przede wszystkim wzdłuż dróg i na miejskich osiedlach. Powszechność występowania topól wynika z jednej strony z ich niewielkich wymagań siedliskowych (wiele gatunków to drzewa pionierskie) połączonych z wyjątkową witalnością¹, z drugiej - z niezwykle szybkiego wzrostu. Bardzo małe wymagania powodują, że drzewa te potrafią skutecznie samodzielnie zasiedlać nawet trudne tereny, szybki wzrost sprawia natomiast, że są one chętnie sadzone przez człowieka. Inną powszechnie znaną, choć niekoniecznie lubianą cechą topoli jest produkowanie wiosną przez jej żeńskie osobniki dużych ilości charakterystycznego, białego puchu nasiennego. Unosi się on w powietrzu niczym małe kawałki waty, a zalegając po opadnięciu przy krawędziach dróg i na chodnikach wygląda z daleka jak resztki śniegu, który nie wiadomo jakim cudem pojawił się na przełomie wiosny i lata. Drewno topoli zawiera dużo wody, jest miękkie i stosunkowo nietrwałe, nie przedstawia więc zbyt dużej wartości w przemyśle meblowym czy budownictwie. Z tego powodu, jak również z uwagi na powszechność występowania oraz krótkowieczność, topole są ogólnie zaliczane do mniej szlachetnych drzew, a przez niektórych traktowane nawet jako chwasty. Nie mniej ze względu na wspomniane wyżej okazałe rozmiary i wyjątkowo szybki wzrost, odgrywają one dużą i bardzo pożyteczną rolę w kształtowaniu klimatu, a także jako jedne z najważniejszych drzew zieleni miejskiej.

Powiedzmy to sobie otwarcie - topola ma "niezbyt dobrą prasę". Alergikom przeszkadzają pyłki i unoszący się w powietrzu puch nasienny, budowlańcy i stolarze podnoszą argumenty o marnej jakości miękkiego i wodnistego drewna topoli, jeszcze inni narzekają na regularny, a przez to ich zdaniem pospolity i nieciekawy wygląd, na śmiecenie opadłymi owocostanami czy wreszcie niebezpieczeństwo związane z możliwością przewracania tych ogromnych drzew przez wiatr i łamania ich potężnych konarów. Cóż, trudno polemizować z nieprawdziwymi stwierdzeniami, a o gustach się nie dyskutuje. Warto jednak wiedzieć, że po pierwsze pyłek topoli w porównaniu do większości innych popularnych drzew (np. brzozy) oraz traw posiada stosunkowo słabe właściwości alergiczne (puch nasienny nie wykazuje ich w ogóle!), po drugie drzewa te są sadzone głównie w celu produkcji tlenu i oczyszczania powietrza oraz jako osłona przed słońcem, wiatrem i hałasem, a z tym radzą sobie doskonale, po trzecie wreszcie, jako bardzo wysokie i potężnie zbudowane drzewa, topole odgrywają istotną rolę w ochronie budynków (także innych drzew) przed wiatrem jak również w kształtowaniu krajobrazu. Faktem jest natomiast, i to trzeba wyraźnie stwierdzić, że z uwagi na duże rozmiary, rozległy i stosunkowo płytki system korzeniowy oraz względnie dużą kruchość drewna, w pewnych sytuacjach mogą to być drzewa niebezpieczne. Dlatego jako fundamentalną (w tym przypadku dosłownie i w przenośni ;-) zasadę należy przyjąć unikanie sadzenia topoli w bezpośrednim sąsiedztwie budynków, zwłaszcza mieszkalnych.
__________________________________
1) Zabawną ilustracją tej cechy topól jest zdarzenie, jakie przytrafiło mi się kilka lat temu w pewnym sklepie ogrodniczym. Otóż postanowiłem zapytać o dobrą ziemię, ewentualnie jakiś specjalny nawóz dla sadzonek drzew. Kiedy na pytanie pracownika sklepu o jakie drzewo chodzi odpowiedziałem, że o topolę, z wymownym uśmiechem na twarzy stwierdził on, że w tym przypadku żadnego nawozu ani specjalnej ziemi nie trzeba i że jeżeli jest to topola, to na pewno bez trudu da sobie radę w każdych warunkach.

Rodzaj topola obejmuje około 40 gatunków, z których cztery: topola czarna (P. nigra), topola biała (P. alba), topola osika (P. tremula) i topola szara (P. xcanescens) występują w Polsce jako gatunki rodzime. Najbardziej rozpowszechniona na stanowiskach naturalnych jest osika, po niej - topola biała; bardzo rzadko już natomiast spotyka się wypieraną od ponad 100 lat przez swoje euroamerykańskie mieszańce topolę czarną. Nazywany nadwiślańskim białodrzewem naturalny mieszaniec topoli białej i osiki - topola szara rośnie przeważnie na obszarach zajmowanych przez gatunki rodzicielskie, a więc poza sztucznymi nasadzeniami głównie w lasach łęgowych.

Na szczególną uwagę zasługuje bardzo popularna u nas i doskonale znana z powodu swojego niezwykle charakterystycznego, wąskokolumnowego pokroju topola włoska (P. nigra 'Italica'). Drzewo to nie stanowi jednak odrębnego gatunku, a jest jedynie sztucznie wyhodowaną we Włoszech formą pokrojową topoli czarnej.

Obok gatunków rodzimych, do najczęściej spotykanych w Polsce przedstawicieli rodzaju należy nazywana zbiorczo topolą kanadyjską (P. xcanadensis Moench) grupa mieszańców topoli czarnej z topolami amerykańskimi (głównie t. deltoidowatą - P. deltoides). Trzy odmiany tego gatunku - topola późna (P. xcanadensis 'Serotina'), topola bujna (inaczej niekłańska - P. xcanadensis 'Robusta') i topola holenderska (P. xcanadensis 'Marilandica') są w tej chwili jednymi z najpopularniejszych w Polsce miejskich i przydrożnych drzew.

Ostatnio coraz częściej sadzi się u nas także całkowicie obce (introdukowane) gatunki topoli, w tym przede wszystkim mieszańce należące do sekcji topól balsamicznych (P. tacamahaca). Nazwa ta stanowi umowne, zbiorcze określenie grupy ok. 10 gatunków drzew pochodzących z Ameryki Północnej (głównie z zachodniej Kanady) i Azji, poszerzonej o liczny i bogaty pod względem różnorodności form zbiór ich odmian i mieszańców. Drzewa te zostały sprowadzone do Europy stosunkowo niedawno, jednakże ze względu na wyjątkowo szybki wzrost oraz wydzielany na wiosnę bardzo przyjemny, balsamiczny zapach, cieszą się one już całkiem dużą popularnością (zwłaszcza w miejskich nasadzeniach). W Polsce zdecydowanie częściej uprawiane są nie podstawowe gatunki topól balsamicznych, a ich rozmaite mieszańce, w szczególności te powstałe ze skrzyżowania topoli Maksymowicza i kalifornijskiej (mieszańce oznaczane symbolami 'NE 49' /inaczej 'Hybrida 194'/, 'NE 42' /'Hybrida 275'/ i 'NE 44' /'Hybrida 277'/ oraz 'Androscoggin'), a w następnej kolejności topola berlińska (P. xberolinensis = P. laurifolia x P. nigra 'Italica' - międzysekcyjny mieszaniec topoli laurolistnej i topoli włoskiej z przewagą tej pierwszej) oraz P. x 'Petrowskyana'. "Czyste" gatunki topól balsamicznych są u nas rzadziej spotykane; do najpopularniejszych z nich należy topola Simona (P. simonii), której wąskostożkowata odmiana ozdobna 'Fastigiata' jest często, zamiennie z topolami włoską i berlińską, stosowana do obsadzania ulic. Zdecydowanie rzadziej występuje topola kalifornijska (P. trichocarpa), jeszcze rzadziej - topola Maksymowicza (P. maximowiczii Henry). Pozostałe gatunki można spotkać właściwie tylko w niektórych ogrodach botanicznych. Na koniec wspomnijmy o interesującej grupie kilku chińskich gatunków należących sekcji topól wielkolistnych (P. Leucoides). Drzewa te charakteryzują się przede wszystkim bardzo dużymi (nawet ponad 30cm długości!), sercowatymi, zwykle owłosionymi liśćmi, łuszczącą się płatami korą, stosunkowo wolnym wzrostem oraz niewielką osiąganą wysokością. W Polsce topole wielkolistne są reprezentowane (rzecz jasna tylko w sztucznych nasadzeniach) przez dwa niezwykle rzadkie gatunki: topolę wielkolistną (P. lasiocarpa) i topolę Wilsona (P. wilsonii).

Reasumując, spośród występujących w Polsce topól najważniejsze są trzy niezależne gatunki rodzime: topola czarna, topola biała i topola osika. Pozostałe topole stanowią albo sztucznie wyhodowane odmiany powyższych (np. topola włoska jest sztuczną odmianą topoli czarnej), albo są ich naturalnymi lub też sztucznie otrzymanymi mieszańcami (np. topola szara jest naturalnym mieszańcem topoli białej i osiki; występują też liczne, zarówno naturalne jak i sztuczne euroamerykańskie mieszańce - np. topola kanadyjska stanowiąca zbiór mieszańców topoli czarnej i topól amerykańskich), albo wreszcie są to zupełnie obce, introdukowane na naszym terenie gatunki oraz ich mieszańce i odmiany (topole balsamiczne i wielkolistne). Charakterystyczną cechą większości gatunków jest olbrzymia zmienność formy, powodująca nierzadko spore trudności przy ich odróżnianiu i identyfikacji.

Gatunki i odmiany topoli często dzieli się na sześć najważniejsztch sekcji:

Rodzaj Topola (Populus)
Sekcja	Główne gatunki, topole:	Cechy charakterystyczne
LEUCE topole białe	biała (P. alba), osika (P. tremula), szara (P. xcanescens), Siebolda (P. sieboldii), osika amerykańka (P. tremuloides), P. grandidentata, P. adenopoda	Kora długo gładka i jasna, tylko na starych pniach u dołu ciemna i spękana. Pąki nieco lepkie, czasem suche. Liście na brzegu bez przeświecającego obrzeżenia.
AEGEIROS topole czarne	czarna (P. nigra, w tym włoska - P. nigra 'Italica'), amerykańska (P. deltoides), kanadyjska (P. xcanadensis = P. deltoides x P. nigra), P. fremontii	Kora dość wcześnie ciemna i głęboko spękana. Pąki zawsze wyraźnie lepkie. Liście trójkątne lub rombowate, obustronnie zielone, brzeg liścia z wąskim, prześwitującym obrzeżeniem, ogonek długi, bocznie spłaszczony.
TACAMAHACA topole balsamiczne	balsamiczna (P. balsamifera), kalifornijska (P. trichocarpa), Simona (P. simonii), Maksymowicza (P. maximowiczii), wąskolistna (P. angustifolia), laurolistna (P. laurifolia), włochata (P. candicans), 'NE 4x' (syn. 'Hybryda 194', 'Hybryda 275', 'Hybryda 277'), 'Androscoggin', 'Geneva', 'Oxford' ...	Kora stosunkowo jasna i niezbyt głęboko spękana. Pąki duże, zawsze wyraźnie lepkie, balsamicznie pachnące. Liście pod spodem raczej nagie, białozielone, często z żóławtymi naciekami, brzeg liścia bez przeświecającego obrzeżenia, ogonek nie spłaszczony, młode liście zielone, wyraźnie lepkie i balsamicznie pachnące, rozwijają się wczesną wiosną.
LEUCOIDES topole wielkolistne	wielkolistna (P. lasiocarpa), Wilsona (P. wilsonii), P. heterophylla	Kora łuszcząca się płatami. Liście zwykle gęsto owłosione i sercowate, brzeg liścia bez przeświecającego obrzeżenia, ogonek nie spłaszczony.
TURANGA	P. euphratica (poł.-wsch. Azja), P. ilicifolia (wsch. Afryka)	gatunki nie dające się introdukować w Polsce ze względu na niesprzyjający klimat.
mieszańce międzysekcyjne	berlińska (P. xberolinensis = P. laurifolia x P. nigra 'Italica'), P. x 'Petrowskyana',...	zależne od sekcji gatunków rodzicielskich.

  Występowanie

Zasięg. Praktycznie cała półkula północna.
Biotop. Drzewa znane z higrolubności, w większości związane z terenami nadrzecznymi. Rosną najczęściej w lasach łęgowych dużych dolin rzecznych (w tym także na terenach okresowo zalewanych) oraz w rozmaitych zadrzewieniach porastających brzegi rzek i zbiorników wodnych. W Polsce trzy z czterech rodzimych gatunków: topola czarna, biała i szara wraz z wierzbami i jesionami tworzą tzw. łęgi wierzbowo-topolowe stanowiące jeden z ważnych zespołów roślinnych porastających doliny naszych głównych rzek.
Preferencje. W większości drzewa o niewielkich wymaganiach (pionierskie). Preferują gleby świeże i wilgotne do mokrych. Generalnie są mrozoodporne (z nielicznymi wyjątkami, jak gatunki należące do sekcji TURANGA) a także ciepło- i zdecydowanie światłolubne (stąd prawdopodobnie ich duża wysokość).
█ Choć ogólnie topole są drzewami higrolubnymi, to nie wszystkie gatunki lubią wilgoć w takim samym stopniu. Przykładowo topole biała, osika oraz odmiany 'Serotina' i 'Robusta' topoli kanadyjskiej zupełnie dobrze radzą sobie na glebach dość suchych, gorzej natomiast na przesadnie mokrych. Z kolei topole czarna i odmiana 'Marilandica' topoli kanadyjskiej preferują gleby żyzne i mokre, nie tolerują za to suchych. Ogólnie można powiedzieć, wszystkie gatunki w miarę dobrze rosną na glebach świeżych i wilgotnych.
Długość życia i tempo wzrostu. Drzewa stosunkowo krótkowieczne, niezwykle szybko rosnące. W zależności od gatunku i odmiany osiągają wiek (50)100-200(300) lat, przy czym najdłużej żyje topola biała (nawet 300 lat), najkrócej natomiast - topola włoska (tylko około 80 lat).
█ Najstarszą (i równocześnie najgrubszą) topolą w Polsce była topola biała rosnąca w parku Karpinek w Lesznie niedaleko Warszawy. Szacuje się, że drzewo to liczyło ok. 330 lat w chwili, gdy zupełnie spróchniałe przewróciło się w maju 2012 r. Więcej informacji na ten temat - patrz dodatek Rekordy.
█ Topole (a także niektóre gatunki wierzb) są najszybciej rosnącymi drzewami w naszej strefie klimatycznej. W pełni potwierdzają to wykonane przeze mnie obserwacje i pomiary. Wynika z nich, że w kilku początkowych latach tempo wzrostu topoli kanadyjskiej wynosi około 1.5-2.5m/rok, co może stanowić nawet ponad 160% początkowej wysokości! Jeszcze bardziej spektakularne jest maksymalne chwilowe tempo wzrostu tych drzew - może ono dochodzić do 30cm/tydzień! Podobnie szybkim wzrostem cechuje się topola 'NE 42' ('Hybryda 275') z grupy topól balsamicznych; kilkunastoletnie drzewa tego mieszańca mogą przyrastać nawet ponad 2.5m/rok! Pozostałe mierzone przeze mnie topole (biała i włoska) niewiele, ale jednak ustępują w/w mieszańcom; tu roczny przyrost dochodzi do 1.7(1.8)m (co może stanowić około 150% początkowej wysokości), a maksymalne chwilowe tempo wzrostu wynosi 17.5-25cm/tydzień. Rekordowe tempo wzrostu dotyczy także grubości pnia. Wg tzw. tabeli wiekowej drzew Majdeckiego, topole osiągają 1 metr średnicy pnia już w wieku ok. 70 lat. Większość innych drzew (poza wierzbami) potrzebuje na to 130-150 lat!

  Zastosowanie

Drzewa przede wszystkim użytkowe, stosowane często jako element zieleni miejskiej (przydrożne, osiedlowe itp.), ze względu na bardzo duże tempo wzrostu masowo wykorzystywane do szybkiego uzyskiwania zadrzewień terenów zurbanizowanych. W stosunkowo krótkim czasie topole potrafią wytworzyć korzystny mikroklimat na terenach otwartych, stanowiąc doskonałą osłonę przed wiartem, kurzem i hałasem (np. pasy ochronne wzdłuż dróg). Z uwagi na duże rozmiary, stanowią też ważny czynnik kształtujący krajobraz.
█ W latach 50. ubiegłego stulecia istniała moda na przesadne obsadzanie topolami (zwłaszcza gatunkami obcymi oraz ich mieszańcami) każdego możliwego miejsca, w tym głównie dróg i ulic, ale także osiedli, placów, parków itp. Doprowadziło to w wielu miejscach do zubożenia krajobrazu i zdominowania go przez setki niemal identycznych, wielkich, regularnie zbudowanych drzew. Ostatnio jednak sytuacja diametralnie się odwróciła i w całym kraju topole padają ofiarą masowych wycinek mających już charakter totalnej eksterminacji. Pod piłę idą zupełnie zdrowe, piękne i dorodne osobniki tylko dlatego, że są topolami. Niechlubnym przykładem jest tu kilkukilometrowy odcinek drogi z Krakowa w kierunku Bielska Białej (od zjazdu z "Zakopianki"), prowadzący przez miejscowości Libertów, Gaj, Mogilany, Głogoczów, Krzywaczka i Biertowice. Na odcinku tym w latach 2008-2009 ścięte zostały praktycznie wszystkie topole kanadyjskie; ich liczba wyrażała się co najmniej w dziesiątkach, a przypuszczam, że były to nawet setki. Dla upamiętnienia jedno z tych drzew - chyba najbardziej okazałe - stanowi tytułową ilustrację oraz jest pokazane na zdjęciach kończących opis topoli kanadyjskiej.

Mimo, że generalnie topole nie są drzewami typowo ozdobnymi, to niektóre gatunki posiadają pewne walory dekoracyjne; do takich należy niewątpliwie zachwycająca srebrzystobiałą korą oraz klapowanymi, śnieżnobiałymi od spodu liśćmi topola biała. Najpopularniejsza w miastach topola włoska wyróżnia się z kolei niezwykle charakterystyczną - bardzo wąską, kolumnową sylwetką. Podobne, choć nieco szersze są pokroje odmian ozdobnych P. simonii 'Fastigata' oraz P. alba 'Pyramidalis'. Istnieją nawet odmiany (np. t. Simona) ze zwisającymi gałęziami.
█ Na zamieszkałych terenach należy unikać sadzenia żeńskich drzew topoli z powodu obfitego zaśmiecania dróg i chodników puchem nasiennym. Innym uciążliwym problemem związanym z topolami może być intensywne wytwarzanie odrośli korzeniowych (szczególnie dotyczy to topoli białej i osiki).

Drewno niektórych gatunków topoli znajduje zastosowanie w różnych branżach przemysłu (np. w papiernictwie, do produkcji opakowań, zapałek itp.) oraz jako opał.
█ Wiele placówek naukowo-badawczych na całym świecie zajmuje się krzyżowaniem rozmaitych gatunków i odmian topoli w celu uzyskania form jeszcze szybciej rosnących i posiadających bardziej kaloryczne drewno. Powstają tam tzw. plantacje energetyczne, gdzie drzewa są okresowo, co kilka do kilkunastu lat "koszone". Tak krótki okres rotacji jest możliwy tylko w przypadku nielicznych gatunków drzew, do których należą mieszańce topól balsamicznych (głównie z grupy 'NE 4x' czyli 'Hybryda 194' i 'Hybryda 27x' oraz 'Androscoggin') a także niektóre odmiany topoli kanadyjskiej (np. topola bujna) - drzewa te osiągają wartość rębną już w wieku 15-25 lat!

  Pokrój

Pokrój. Rodzaj obejmuje wyłącznie duże oraz średnie drzewa liściaste; brak tu natomiast krzewów i małych drzew². W większości są to (bardzo) wysokie drzewa o klasycznym pokroju. Niektóre gatunki, takie jak topola biała, szara, czarna i kanadyjska należą do najwyższych i najpotężniejszych drzew w Polsce, konkurując pod względem grubości pnia i konarów z rekordowymi, pomnikowymi dębami. Największe rozmiary spośród zarówno rodzimych jak i obcych gatunków występujących na terenie naszego kraju osiąga topola biała.
█ Najwyższa topola w Europie rośnie na terenie landu Baden-WĂźrttemberg w Niemczech - jest to topola biała o wysokości 45.4m (KR, 2011, laser). Z kolei europejski rekord grubości pnia należy do topoli czarnej rosnącej w kompleksie leśnym Gemenc forest na Węgrzech. To zmierzone w 2013 r. przez Gyorgy Posfai drzewo posiada pojedynczy pień o imponującym obwodzie równym 12m (Φ 3.82m)!
█ Najgrubszą (i równocześnie najstarszą) topolą w Polsce była do 2012 r. topola biała rosnąca w parku Karpinek w Lesznie niedaleko Warszawy. Pod względem obwodu pnia mierzonego na wysokości pierśnicy, wynoszącego 10.53m (Φ 3.35m) (PG, 2009), było to trzecie najgrubsze polskie drzewo (po lipie w Cielętnikach i platanie w Chojnie). Obwód giganta mierzony tuż przy ziemi wynosił 14m (Φ 4.46m) i w tej kategorii dawał leszniańskiej topoli pierwsze (przed spaleniem Napoleona - drugie) miejsce w Polsce! Niestety w 2012 roku sędziwe drzewo zakończyło swój żywot. W tej chwili, wg wiedzy autora, najgrubsza jest topola biała rosnąca w Królewie w woj. pomorskim; obwód pnia tego giganta wynosi 9.06m (Φ 2.88m) (PG, 2014). Rekord wysokości należy do rosnącej na nadsańskich błoniach w okolicach Stalowej Woli topoli białej 'Pławianki' i wynosi 41.5m (ER, 2020, laser). Podobną wysokość (41.4m; pomiaru dokonał Tomasz Niechoda w 2012 r.) osiągnęła jedna z osik rosnących na terenie Puszczy Białowieskiej. Najwyższe natomiast na terenie zurbanizowanym znane autorowi topole to topola kanadyjska odmiany 'Robusta' rosnąca w Ogrodzie Botanicznym w Krakowie i mierząca 40m (PG, 2014, laser) oraz potężna, także 40-metrowa (PG, 2020, laser), do tego o niezwykle monumentalnym pokroju i obwodzie pnia ok. 6.6m (PG, 2020) topola biała rosnąca w Żywcu. Także potężnie zbudowana, jednak nieco niższa jest topola czarna, rosnąca w Kromnowie (woj. mazowieckie); wysokość tego drzewa wynosi 37.5m (PG, 2014, laser) a jego obwód pnia jest równy 8.21m (Φ 2.61m) (PG, 2014). Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.
█ Mimo swoich ogromnych rozmiarów i okazałej sylwetki, topole rzadko zostają pomnikami przyrody (zaledwie kilkadziesiąt okazów w Polsce). Wynika to z kilku powodów. Po pierwsze drzewa te są stosunkowo krótkowieczne, co według niektórych "specjalistów" stanowi o nieopłacalności zabiegów związanych z ich ochroną ("skoro za kilkanaście/dziesiąt/ lat drzewo samo się zwali, po co ponosić koszty?"). Po drugie jako drzewa niebezpieczne z uwagi na duże rozmiary i szybko próchniejące drewno, topole są często zawczasu wycinane lub oszpecane tak, że na żaden pomnik się nie nadają. Po trzecie wreszcie, jak to już zostało wyżej powiedziane, w wielu środowiskach są to drzewa cieszące się złą reputacją, uznawane za swojego rodzaju chwasty. Te nieliczne topole, które mimo w/w argumentów zostały jednak uznane za drzewa pomnikowe, zachwycają swoim pięknem, ale przede wszystkim porażają ogromem nieporównywalnym z żadnym innym drzewem w Polsce poza najpotężniejszymi dębami.
__________________________________
2) W skrajnie niekorzystnych warunkach siedliskowych niektóre gatunki, jak np. topola uzbekistańska w górach Tień-Szań, mogą jednak przyjmować formę krzewiastą.

Topole czarna (po lewej) i kanadyjska (po prawej) to jedne z najbardziej "typowych" drzew liściastych. Wyróżniają się one bardzo dużą wysokością oraz potężną, regularną sylwetką z grubym pniem i prostymi, ukośnie wzniesionymi konarami. Topola czarna często posiada na pniu bulwowate zgrubienia.		Najbardziej charakterystyczny pokrój posiada topola włoska. Jej niezwykle wysoka i smukła sylwetka stanowi idealny znak rozpoznawczy:
Podobny do topoli czarnej pokrój i zbliżone rozmiary osiąga topola biała. Jej konary są zwykle bardziej stromo wzniesione.	Topola osika zdecydowanie ustępuje poprzednim gatunkom pod względem osiąganych rozmiarów, a jej sylwetkanie jest tak atletyczna.	Większość topól balsamicznych posiada stosunkowo wąską, regularnie eliptyczną lub jajowatą koronę (na zdj. t. 'Androscoggin').

Więcej...

  Korzenie / Kora / Pędy i pąki

System korzeniowy płytki do średnio głębokiego (jeden z najgłębszych wytwarza osika), mocno rozwinięty i bardzo rozłożysty, często daleko wykraczający poza rzut poziomy korony, u wielu gatunków tworzy liczne odrośla (za najbardziej uciążliwe pod tym względem są uważane topole biała i osika). █ UWAGA! Ze względu na dużą rozległość systemu korzeniowego, powinno się unikać sadzenia topoli w bezpośrednim sąsiedztwie budynków (powoduje to zagrożenie uszkodzenia fundamentów!). Płytko rosnące korzenie topoli rozsadzają często biegnące nad nimi chodniki miejskie, ścieżki rowerowe itp. Kora zależna od gatunku (patrz zdjęcia poniżej), zwykle jednak głęboko, podłużnie spękana (tylko kilka gatunków zachowuje na starość gładką korę; u t. wielkolistnych z kolei łuszczy się ona płatami). Pędy zróżnicowane na długo- i krótkopędy, średnio grube (grube np. u t. balsamicznych), najczęściej obłe (rzadziej kanciaste; np. u młodych drzew t. kanadyjskiej), nagie (np. t. czarna, kanadyjska) lub owłosione (np. t. biała, szara, włochata). Pąki okryte kilkoma łuskami, szpiczaste, w zależności od gatunku trwale lub czasowo lepkie (patrz opis sekcji). W odróżnieniu od wierzb, u topoli występują pąki szczytowe. █ Pszczoły zbierają z pąków topoli kropelki lepkiej wydzieliny i mieszając ją ze śliną i woskiem tworzą tzw. propolis.

Trzy rodzime gatunki topoli: czarna, biała i osika różnią się kolorem kory. Najbardziej wyróżnia się srebrzystobiała kora topoli białej (w środku):
Topola kanadyjska posiada korę o zbliżonej strukturze jak u topoli czarnej (jej mieszaniec), jednak zwykle nieco jaśniejszą.	Kora topoli szarej, jako mieszańca topoli białej i osiki, wykazuje cechy pośrednie pomiędzy gatunkami rodzicielskimi.	Topole balsamiczne posiadają zazwyczaj szarą i niezbyt głęboko spękaną korę (na zdj. kora topoli 'Androscoggin').

Więcej...

  Liście

Blaszkowate, pojedyncze, nie posiadające przylistków. U większości gatunków liście na krótkopędach (tzw. "liście wczesne") rozwijają się wcześniej i różnią kształtem od długopędowych (tzw. "liści późnych"), które najczęściej nieco później też opadają; szczególnie duża różnica występuje u t. białej. Blaszka o zróżnicowanym kształcie: od okrągławego (osika), poprzez sercowaty, jajowaty lub eliptyczny (t. wielkolistne i balsamiczne), trójkątny lub rombowaty (t. czarne) aż do mocno klapowanego (t. biała). Wielkość liści zależna od gatunku, zwykle jednak ich długość nie przekracza 10cm (wyjątkiem są bardzo duże liście niektórych t. balsamicznych i wielkolistnych - do 30cm; także liście poprzednio wymienionych gatunków na silnych pędach odroślowych mogą wyjątkowo osiągać nawet 20cm). Brzeg blaszki gładki, bardzo drobno piłkowany (np. niektóre t. balsamiczne), karbowany (np. t. czarna, włoska, kanadyjska) lub falisty (osika). Od spodu liście mogą być nagie i zabarwione podobnie jak z góry (zwykle nieco jaśniej i matowo - np. t. czarna, włoska, kanadyjska, osika), rzadko i nietrwale (np. t. szara) lub gęsto i trwale (np. t. biała, wielkolistna) owłosione, czy wreszcie białawe i jak gdyby woskowane (np. t. balsamiczne). Ustawienie: skrętoległe na długich ogonkach. Ogonki mogą być mocno bocznie spłaszczone (np. rodzime topole) lub okrągłe w przekroju (często też rynienkowate - np. t. balsamiczne). Okres występowania: liście opadają na zimę. Przed opadnięciem przebarwiają się na żółto (razdziej na pomarańczowo lub czerwono).

Kształt liści topoli czarnej i kanadyjskiej jest podobny; ich trójkątna lub rombowata blaszka jest obustronnie zielona i naga.	Na szczególną uwagę zasługują długopędowe liście topoli białej. Są one ostro i głęboko klapowane, a od spodu pokryte gęstym i trwałym, śnieżnobiałym filcem.
Okrągławe, bezklapowe liście osiki są obustronnie nagie, a ich brzeg jest łagodnie, falisto karbowany.	Topola szara, jako mieszaniec topoli białej i osiki, posiada liście o cechach pośrednich pomiędzy gatunkami rodzicielskimi: ich klapy (o ile występują) są płytkie i łagodne, a owłosienie spodu liścia szare i nietrwałe.

Duże i skórzaste, niemal całobrzegie liście większości topól balsamicznych posiadają eliptyczny, jajowaty lub sercowaty kształt. Bardzo charakterystyczne są ich gładkie, (żółtawo)zielonawobiałe i jak gdyby woskowane spody (na zdjęciach liście topoli 'Androscoggin').		Wielkie, sercowate liście topoli Wilsona osiągają 30cm długości. Są podobne do liści topól balsamicznych, nie posiadją jednak białawego, "woskowatego" spodu.

Kotki męskie topól (po lewej) posiadają różne odcienie koloru czerwonego, podczas gry kotki żeńskie (po prawej) są najczęściej zielonawe i nieco smuklejsze niż męskie. Na zdjęciach kotki męskie i żeńskie topoli osiki.   Kwiaty Rozdzielnopłciowe, rozmieszczone dwupiennie, wiatropylne (w odróżnieniu od owadopylnych wierzb należących do tej samej rodziny), zebrane w zwisające, kotkowate kwiatostany tworzące się z pąków u nasady ogonków liści z poprzedniego roku. Pojedyncze kwiaty bardzo drobne i niepozorne, bez okwiatu (wiatropylność), męskie z kilk(unast)oma pręcikami, żeńskie - z jednym słupkiem. Osobniki męskie od żeńskich najprościej odróżnić po kształcie i kolorze kwiatostanów - kotki męskie są zawsze grube i czerwone (do bordowych, ewentualnie z brązowawym lub żółtawym odcieniem), kotki żeńskie natomiast - smukłe i (żółto)zielone. Metoda zapylania przez wiatr, jako mniej efektywna, powoduje konieczność wytwarzania większej ilości pyłku i nasion. I rzeczywiście, topola produkuje je w olbrzymich ilościach. Przykładowo pojedyncza kotka męska topoli może zawierać do 6 mln ziaren pyłku! Okres kwitnienia: koniec zimy lub początek wiosny (przed rozwinięciem się liści). █ Topole, po leszczynie i niektórych gatunkach wierzb, są jednymi z najwcześniej kwitnących drzew w Polsce. Szczególnie wcześnie zakwita osika, której kotki pojawiają się już na początku marca. █ Na terenach zamieszkałych częściej sadzi się drzewa męskie. Wynika to z uciążliwości powodowanej obfitym rozsiewaniem nasiennego puchu przez żeńskie osobniki.

  Owoce i nasiona

Wytwarzane w ogromnych ilościach bardzo drobne, suche, wielonasienne torebki pękające na wierzchołku 2-4 klapkami. Są one zebrane w niezwykle puszyste, białe, kotkowate owocostany przypominające watę. Nasiona podługowate lub jajowate, małe - długości 1-3mm, brunatnoczarne, u nasady z pęczkami gęstych, białych włosków, tworzą roznoszony przez wiatr, dobrze znany puch nasienny topoli. Okres dojrzewania owoców: wiosna (z wyj. m.in. t. Maksymowicza).
█ Topole wraz z wierzbami i wiązami należą do najwcześniej owocujących drzew. Puszyste owocostany osiki często dojrzewają już na przełomie kwietnia i maja.
█ Nasiona topoli są produkowane w olbrzymich ilościach. Obliczono, że jedno duże drzewo może ich wytworzyć nawet 25 milionów rocznie! Jako jedne z nielicznych (m.in. obok nasion wierzb i klonów), posiadają one możliwość wykiełkowania jeszcze w tym samym roku, w którym zostały wytworzone. Co więcej, powinny zostać jak najwcześniej wysiane, gdyż szybko tracą zdolność kiełkowania (świeże mają ją na poziomie 80-90%, jesienią - już tylko 15-20%). Nasiona można przechować do następnego roku utrzymując je lekko podsuszone w temperaturze zbliżonej do 0°C.

← Owocostany topól przypominają watę; składają się one z kilkunastu do kilkudziesięciu pojedynczych, bardzo puszystych owoców (na zdj. u t. kanadyjskiej). ↑ Pojedyncze owoce to maleńkie, wielonasienne torebki otwierające się dwiema lub więcej klapkami i zaopatrzone w bardzo dużą ilość białego, lotnego puchu (na zdjęciu owoce topoli kanadyjskiej). → Topole wytwarzają olbrzymie ilości nasiennego puchu. Ze względu na związane z tym zaśmiecanie chodników, na terenach zurbanizowanych generalnie unika się sadzenia żeńskich osobników.

Drewno starych topól jest często wypróchniałe w środku (na zdjęciu przekrój pnia topoli kanadyjskiej).   Drewno Rozpierzchłonaczyniowe drewno większości gatunków topoli posiada wąską warstwę jasnego, białawego bielu i szeroką, żółtawobrunatną twardziel (z wyjątkiem osiki, której drewno jest beztwardzielowe oraz niektórych topól balsamicznych, posiadających drewno o szerokiej warstwie bielu i wąskiej twardzieli). Czasami biel i twardziel są bardzo słabo zróżnicowane i trudne do odróżnienia (np. u topoli szarej). Słoje roczne są szerokie, ale przeważnie słabo zaznaczone. Za jedno z najlepszych pod względem właściwości mechanicznych jest uważane drewno topoli szarej. Drewno wszystkich gatunków zawiera bardzo dużo wody, jest lekkie (najlżejsze u osiki), miękkie i raczej nietrwałe (stosunkowo szybko ulega rozkładowi). Dodatkowo pnie starych drzew często bywają wypróchniałe. Wszystko to powoduje, że drewno topoli nie przedstawia zbyt dużej wartości w przemyśle meblowym czy budowlanym. Ze względu jednak na swoją lekkość i plastyczność, a przy tym stosunkowo dużą wytrzymałość i odporność na zużycie, znajduje ono zastosowanie w wielu innych branżach, jak np. w papiernictwie, do produkcji opakowań, desek kreślarskich, zapałek itp. W niektórych krajach drewno topoli stanowi ważne źródło opału. Istnieją nawet specjalne plantacje energetyczne, na których uprawia się szczególnie szybko rosnące odmiany, np. niektóre hybrydy topól balsamicznych czy topolę bujną.

  Inne informacje

█ (osobista dygresja) Topola jest dla mnie drzewem wyjątkowym. Drzewem, które darzę szczególną sympatią i które jako pierwsze oraz w największym stopniu wyzwoliło u mnie pasję leżącą u podstawy stworzenia tej strony. A wszystko zaczęło się od topoli włoskiej rosnącej przed moim blokiem. Drzewo to zdecydowanie wyróżniało się z morza zieleni tworzonego przez dziesiątki innych, otaczających je drzew. Po pierwsze wysokością - było jak maszt, u którego stóp płożyły się inne obiekty. Po drugie strzelistą, kolumnową sylwetką dostojnie wyginającą się na wietrze. Jeśli prawdą jest, że drzewo może mieć duszę, to z pewnością ma ją topola włoska. To był początek - moment, od którego dużo dokładniej zacząłem się przyglądać otaczającym mnie milczącym gigantom. Po pewnym czasie moją uwagę zwróciły niezwykle wysokie i potężnie zbudowane drzewa, które często spotykałem przy drogach. Okazało się, że to także były topole - tym razem czarne i kanadyjskie... Paradoksalnie od samego początku topole były też drzewami, które stwarzały mi najwięcej różnego rodzaju problemów natury... nazwijmy to poznawczej i techniczej. Były więc (i są) ciągłe problemy z identyfikacją mieszańców (głównie topoli balsamicznych - patrz artykuł Co to za drzewo - topola, ale jaka ?, ale też szarej i kanadyjskiej), z fotografowaniem trudno dostępnych, bo wysoko rosnących kwiatów i owoców, wreszcie ze znalezieniem rzadko występujących żeńskich osobników niektórych gatunków. To jednak nie wszystko...

W przypadku topoli jest coś, co można określić jako intrygującą niezgodność rzetelnej, opartej na pomiarach wiedzy z powszechnymi odczuciami wynikającymi z obserwacji. Otóż z fachowej literatury wynika niezbicie, że choć najczęściej występujące w Polsce topole należą do jednych z wyższych drzew, to jednak wyraźnie ustępują one wysokością niektórym innym gatunkom. Podawane w rozmaitych źródłach maksymalne wartości zgodnie wskazują, że choć istotnie są to drzewa bardzo wysokie, to jednak nie najwyższe. Tymczasem dosłownie na każdym kroku można zaobserwować miażdżącą wręcz przewagę topoli nad wszystkimi innymi drzewami pod względem osiąganych rozmiarów. Dotyczy to zarówno olbrzymiej wysokości topól, jak i ich monumentalnej sylwetki z grubym, prostym pniem i potężnymi konarami. Zwykle inne i to bynajmniej nie małe drzewa, takie jak brzozy, robinie, olsze czy graby, sięgają koroną zaledwie niewiele wyżej niż tam, gdzie rozłożyste korony topól kanadyjskich, czarnych, białych, szarych i balsamicznych dopiero się zaczynają. Wielkie wrażenie robi też ogromna przewaga wysokości topól włoskich nad otaczającymi drzewami. Osobiście od dłuższego czasu próbuję znaleźć choć jeden przypadek, w którym dorosła topola ustępowałaby wzrostem sąsiedniemu drzewu z innego rodzaju. Bezskutecznie. Jeśli już jakieś pobliskie drzewo jest wyższe niż topola, to zawsze jest to... inna topola. Skąd zatem bierze się ta rozbieżność między danymi podawanymi w literaturze fachowej a obserwacjami?

Myślę, że rozwiązanie zagadki tkwi w niezwykle szybkim wzroście topoli oraz w jej krótkowieczności. Większość drzew sadzonych wzdłuż dróg i na miejskich osiedlach liczy kilkadziesiąt lat. Podczas gdy dla topoli taki wiek jest już zupełnie dojrzały, to dla bardziej długowiecznych drzew, a głównie takie osiągają największe rozmiary, jest to jeszcze wiek całkiem młody. Przykładowo kilkudziesięcioletni dąb, lipa, buk czy jesion to jeszcze "młodzieniaszki" w stosunku do równoletniej topoli kanadyjskiej. Topola taka osiągnęła już rozmiary zbliżone do maksymalnych, podczas gdy pozostałe wymienione drzewa jeszcze długo ich nie osiągną. Aby to "starcie gigantów" było miarodajne, należałoby znaleźć rosnące obok siebie np. 80-letnią topolę i 250-letniego dęba czy 200-letnią lipę. Tak wiekowe drzewa rzadko jednak zdarzają się przy drogach. Częściej można je spotkać w starych parkach, przy kościołach, na cmentarzach czy na prywatnych posesjach. No, ale z kolei w takich miejscach rzadko spotyka się topole, które ogólnie uważane są za drzewa niezbyt szlachetne, a do tego niebezpieczne. Godnymi rywalami topoli mogłyby być nasze krajowe drzewa iglaste, np. świerk, jodła i modrzew. Są to drzewa należące do ścisłej czołówki "drapaczy chmur" i to nie tylko w Polsce, ale i w całej Europie. Problem w tym, że na zamieszkałych terenach mamy najczęściej do czynienia jedynie z "miniaturkami" tych drzew, podczas gdy prawdziwe giganty rosną w górskich lasach, a więc w ostatnim miejscu, w którym można spotkać higrolubne, lubiące raczej niże i szerokie doliny dużych rzek topole. I to, moim zdaniem, jest powodem błędnego odczucia, że topola należy do najwyższych drzew. Po prostu na obszarach swojego częstego występowania, a więc między innymi tu, gdzie większość z nas na co dzień żyje, praktycznie nie ma ona w swoim bezpośrednim otoczeniu godnych rywali. Ale też trzeba podkreślić, że o ile pod względem osiąganej wysokości topola ustępuje najwyższym drzewom w Polsce (głównie iglastym), to już biorąc pod uwagę grubość pnia i konarów czy szerokość korony, drzewo to plasuje się w ścisłej czołówce i toczy bardzo wyrównany pojedynek z największymi, pomnikowymi dębami (patrz rozdział Rekordy). Jeszcze jedna cecha umacniająca wizerunek topoli jako najwyższego drzewa jest związana z odstępstwem od pewnej reguły. Wiadomo mianowicie, że u ogromnej większości gatunków drzewa rosnące na wolnej przestrzeni osiągają dużo mniejszą wysokość, za to są szersze i bardziej masywnie zbudowane od drzew rosnących w zwarciu. Jest to całkiem logiczne i wynika z konieczności walki o światło oraz mniejszej ilości miejsca na rozrastanie się wszerz w zwartych drzewostanach. U najwyższych topoli, takich jak biała, czarna i kanadyjska, ta oczywista reguła wydaje się jednak nie do końca działać. Topole te nawet rosnąc na otwartej przestrzeni osiągają wysokość zbliżoną do maksymalnej dla danego gatunku. Można żartobliwie powiedzieć, że niezależnie od warunków bytowania, topole zawsze idą w górę ile fabryka dała. Tym większa wydaje się zatem przewaga ich wysokości nad innymi drzewami na zamieszkałych, a więc w większości otwartych terenach.

Reasumując można stwierdzić, że choć (wbrew pozorom) topole nie należą pod względem osiąganej wysokości do ścisłej czołówki, to jednak są to drzewa bardzo wysokie, a poza tym jedne z najgrubszych, najpotężniejszych i najbardziej monumentalnych w naszym kraju. I chyba jedne z najpiękniejszych... No, ale to już moja subiektywna opinia :)

→ Tym razem zabrakło naprawdę bardzo niewiele. Oto zwabione przez górski strumyk topole kanadyjskie stanęły do walki o światło z górskimi świerkami - drugimi najwyższymi rodzimymi drzewami Europy. I... nieznacznie wygrały. Ale tylko na razie. Zobaczymy za 5 lat, kiedy świerki podrosną. A topole? Cóż, podrosną także, ale biorąc pod uwagę, że są już blisko swojego maksymalnego "zasięgu", ich los wydaje się przesądzony. Za kilka lat w tym miejscu być może więc znajdę to, czego od tak dawna bezskutecznie szukam...