Topola szara (Populus x canescens) ang. Grey Poplar

Osiągające bardzo duże rozmiary, niezwykle szybko rosnące drzewo liściaste o klasycznym pokroju. Jako naturalny mieszaniec topoli białej i osiki, posiada wiele cech pośrednich pomiędzy gatunkami rodzicielskimi, wykazuje też ogromną zmienność formy, co czyni ją jednym z trudniej identyfikowalnych drzew. Przykładowo kora typowej topoli szarej nie jest tak srebrzystobiała jak u topoli białej, ale też nie ma wyraźnie oliwkowozielonego zabarwienia jak u osiki - jest po prostu jasnoszara (czasami z lekkim, zielonkawym odcieniem), przy czym w zależności od procentowego udziału poszczególnych gatunków rodzicielskich w danym osobniku, może ona być bardziej zbliżona (czasem nawet niemal identyczna!) albo do występującej u topoli białej albo u osiki. Podobnie rzecz przedstawia się z liśćmi. Są one (na długopędach) klapowane i owłosione od spodu - cechy te odziedziczyły po topoli białej, jednak ich klapy są łagodne i płytkie, a owłosienie rzadkie, szarawe (zamiast śnieżnobiałego) i nietrwałe - to z kolei "łagodzący" wpływ osiki. Oczywiście nie wszystkie cechy topoli szarej stanowią "średnią arytmetyczną" cech topoli białej i osiki. Do takich indywidualnych parametrów należy niezwykle szybki wzrost - jeszcze szybszy niż w przypadku obojga rodziców (właściwość bardzo często obserwowana w przypadku mieszańców).

Systematyka

Rodzimy w Polsce, naturalny mieszaniec topoli białej i osiki. Posiada cechy pośrednie pomiędzy gatunkami rodzicielskimi. Charakteryzuje się olbrzymią zmiennością formy, co bardzo utrudnia jego identyfikację.

Występowanie

Zasięg. Środkowa i południowa Europa, zachodnia Azja. Biotop. Na stanowiskach naturalnych występuje na terenach zasiedlanych przez gatunki rodzicielskie, a więc przede wszystkim w lasach łęgowych dużych dolin rzecznych (spotykana jednak rzadziej niż topola biała i osika).
Preferencje. Gatunek o bardzo małych wymaganiach, podobnych jak w przypadku gatunków rodzicielskich. Lubi wilgotne gleby oraz nasłonecznione stanowiska. Długość życia i tempo wzrostu. Drzewo krótkowieczne, niezwykle szybko rosnące. Żyje 100-150(200) lat.
█ Niektóre źródła podają, że topola szara jest jedną z najszybciej rosnących topól. Nie ulega wątpliwości, że jako mieszaniec rośnie ona szybciej od pozostałych rodzimych gatunków topoli.

Zastosowanie

Czasami sadzona jako drzewo przydrożne.

Pokrój / Korzenie

Pokrój. Wysokie i okazałe, klasycznie zbudowane drzewo liściaste. Rozmiary. Wysokość 25-35(40)m. Średnica pnia 1.5-2(2.5)m.
█ Topole szare wraz z białymi, czarnymi i kanadyjskimi są jednymi z najwyższych i najpotężniejszych drzew liściastych w Polsce.
█ Jak podaje strona Monumental Trees, najwyższa w Europie topola szara rośnie w Holandii i mierzy 41.2m (LG, 2013, laser). Najgrubsze drzewa tego gatunku rosną na Węgrzech, gdzie osiągają niemal 10m obwodu pnia. Jeden z tych gigantów, którego potężny pokrój dosłownie zwala z nóg, został zmierzony w 2008 r. przez znanego węgierskiego tree-huntera György Pósfai i już wtedy obwód jego pnia wynosił 9.60m (Φ 3.06m). Jeszcze większe wrażenie niż ogromny, pojedynczy pień robią monstrualnej grubości konary drzewa. Podziw budzi także numer 2. na liście najgrubszych węgierskich (i europejskich) topól szarych zamieszczonych na stronie Monumental Trees - potężne drzewo o obwodzie pnia 8.88m (Φ 2.83m) (GP, 2009).
█ Najwyższa w Polsce znana autorowi strony topola szara rośnie w Parku Zamkowym w Łańcucie i mierzy 33.6m (PG, 2014). Z kolei najgrubsze krajowe drzewo tego gatunku notowane w Rejestrze Polskich Drzew Pomnikowych rośnie w miejscowości Przędzel w woj. podkarpackim. Obwód pojedynczego pnia tej potężnej topoli wynosi 6.74m (Φ 2.15m) (BSt, 2018, laser). Wymienione wyżej osobniki tak naprawdę mogą jednak nie być rekordowe, ponieważ istnieje możliwość, że wiele potężniejszych drzew tego gatunku zostało błędnie zakwalifikowanych jako topole białe. Rozróznienie obu gatunków bywa w praktyce bardzo trudne. Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy..
Szczegóły pokroju. Pień gruby, regularnie walcowaty, wysoki, często wielokrotny. Korona początkowo stożkowata, potem jajowata lub okrągława, w końcu rozłożysta i nieregularna, najszersza mniej więcej w 2/3 wysokości, oparta przeważnie na kliku bardzo masywnych konarach. Konary grube, długie i proste (tylko u starych drzew dolne czasem łukowato wygięte), stromo wznoszące się ku górze. Gałązki długie i proste, średniej grubości, wyprostowane w górę (nigdy nie zwieszają się).
Korzenie płytko rosnące, rozłożyste. Drzewo tworzy dużą ilość odrośli korzeniowych.
█ Z moich doświadczeń wynika, że odrośla korzeniowe topoli szarej dobrze ukorzeniają się po przesadzeniu. Stanowi to łatwy sposób rozmnażania tego gatunku. Odrośla korzeniowe najlepiej przesadzać w listopadzie, z możliwie dużą bryłą korzeniową. W odróżnieniu od odrośli korzeniowych, sztobry pozyskane z relatywnie cienkich pędów topoli szarej bardzo słabo się ukorzeniają.


Topola szara to wysokie i okazałe, klasycznie zbudowane drzewo liściaste. Jej gruby, walcowaty pień często na niewielkiej wysokości dzieli się na dwie lub więcej części.

Kora

W dolnej części pnia i na starych konarach (jasno)szara do ciemnobrunatnej, dość głeboko podłużnie spękana (bruzdowana), wyżej jasnoszara (czasami z lekko zielonkawym oddcieniem - wpływ osiki) i gładka. Obszar przejściowy pomiędzy tymi dwoma typami korowania jest gęsto pokryty okrągławymi, brunatnymi pęknięciami występującymi na jasnoszarym tle.
█ Kora jest jednym z elementów, po których można próbować odróżnić topolę szarą od bardzo do niej podobnej topoli białej. W przypadku topoli białej kora jest wyraźnie jaśniejsza - srebrzystobiała, podczas gdy u topoli szarej mamy, jak sama nazwa wskazuje, korę szarą. Kryterium to jest jednak dość płynne i niepewne, więc powinno być stosowane jedynie jako uzupełnienie przy porównywaniu liści.


		Z wyjątkiem dolnej części pnia starych drzew (po lewej), kora topoli szarej jest jasnoszara i stosunkowo gładka (powyżej).

Więcej...

Pędy i pąki

Młode pędy zielonkawe, początkowo pokryte szarobiałym, łatwo ścierającym się, filcowatym owłosieniem.
█ Relatywnie cienkie pędy topoli szarej słabo nadają się do pobierania sadzonek zdrewniałych. Nie udało mi się w ten sposób uzyskać żadnego drzewka, które przetrwałoby cały sezon wegetacyjny (z kilkudziesięciu sztobrów wypuściło liście zaledwie kilka, a i te zwiędły po kilku tygodniach). Zupełnie inaczej ma się sprawa z rozmnażaniem za pomocą odrośli korzeniowych, które na szczęście drzewo tworzy dość intensywnie.
Pąki jasnobrązowe do brązowych, zaostrzone, liściowe jajowate lub stożkowate, kwiatowe - szerokojajowate.

← Młode pędy topoli szarej
są pokryte jasnym,
ścierającym się owłosieniem.

↓ Duże, szerokojajowate
pąki kwiatowe mają
zaostrzony wierzchołek.


↑ Długopędowe liście topoli szarej różnią się zdecydowanie od występujących u topoli białej. Posiadają one niesymetryczne, znacznie mniej wyraźnie zaznaczone klapy, a nietrwałe owłosienie ich spodniej strony nawet kiedy występuje, jest mniej gęste ma szary kolor (nie zaś śnieżnobiały jak u topoli białej).

↓ W odróżnieniu od t. białej, krótkopędowe liście topoli szarej są dość podobne do długopędowych. Nie posiadają one jednak nigdy klap, są przeważnie węższe oraz krócej owłosione (także nietrwale). Liście te z obu stron są podobne do krótkopędowych liści topoli białej.

Liście

Blaszkowate, pojedyncze, o zmiennym kształcie i wielkości, długo- i krótkopędowe dość podobne do siebie; długopędowe (szeroko)jajowate do okrągławych, czasem niewyraźnie klapowane (jednak klapy zdecydowanie łagodniejsze i płytsze niż u topoli białej), krótkopędowe eliptyczno-jajowate (zwykle nieco węższe), bezklapowe, o falistym brzegu. Blaszka długości 4-10(15)cm, na brzegu tępo, falisto ząbkowana, z góry ciemnozielona, pod spodem jaśniejsza, pokryta szarym i stosunkowo rzadkim kutnerowatym owłosieniem, które na liściach długopędowych i tych z pędów odroślowych utrzymuje się do samej jesieni (ale jest dość luźne, przez co przeświecające blaszki liści nadają im charakterystczny szarozielony kolor), na liściach krótkopędowych natomiast szybko zanika (liście te stają się pod spodem prawie całkowicie nagie, matowozielone). █ Włoski na spodach liści topoli szarej są silnie pogięte lub poskręcane, rzadziej jednak pajęczynowate jak u topoli białej; tworzą one luźny kuter, przez który prześwituje blaszka liściowa. Ustawienie: skrętoległe na dość długich ogonkach. Okres występowania: (IV)IV/V-X. Liście rozwijają się pod koniec kwietnia. Jesienią przebarwiają się na żółto.
█ Liście topoli szarej wskazują na jej pochodzenie od topoli białej i osiki - widać tu wyraźne wpływy obu gatunków rodzicielskich. Podobnie jak u topoli białej, na liściach (długopędowych) topoli szarej występują zwykle klapy, jednak są one znacznie łagodniejsze, przez co blaszka jest bardziej zaokrąglona, a więc zbliżona także do osiki. Również owłosienie spodniej strony liści, choć podobnie jak u topoli białej występuje, to jednak jest dużo rzadsze (mniej wyraźne) i ciemniejsze (szare), a na dodatek z czasem zanika - to z kolei wyraźny wpływ osiki.
█ Liście stanowią jedyne praktyczne i w miarę pewne kryterium odróżnienia topoli szarej od bardzo do niej podobnej topoli białej. W przypadku tej drugiej liście z długopędów wyraźnie różnią się od krótkopędowych; w szczególności posiadają ostre i głębokie klapy, a ich spody są pokryte trwałym i gęstym, śnieżnobiałym filcem. Różnice w ubarwieniu i strukturze korowiny są mniejsze i bardziej trudne do precyzyjnego zdefiniowania, a poza tym cechy te wykazują dużą zmienność w ramach poszczególnych gatunków. Najpewniejsze wyniki w oznaczaniu daje oczywiście połączenie obu kryteriów.

Więcej...

Kwiaty

Rozdzielnopłciowe, rozmieszczone dwupiennie, wiatropylne, zebrane w zwisające, kotkowate kwiatostany. Kotki męskie walcowate, długości do 8cm, początkowo karminowoczerwone, później blednące (żółtawe). Kotki żeńskie nieco krótsze i bardziej wysmukłe niż męskie, żółtozielone. Okres kwitnienia: III-IV (przed rozwinięciem się liści). Kotki męskie zakwitają w drugiej połowie marca, żeńskie nieco później.
█ Topola szara jest jedną z najwcześniej kwitnących topól - jej kwiaty męskie zakwitają jeszcze pod koniec marca, wkrótce po lub nawet wraz z osiką. Kwiaty żeńskie kwitną nieco później - pojawiają się zwykle na początku kwietnia.

↑ / → Czerowożółte kotki męskie topoli szarej są bardzo podobne do występujących u topoli białej (po prawej przekwitające, coraz bardziej wyblakłe kotki).
		Kotki żeńskie są początkowo krótkie i mają żółtozielony kolor. Z czasem znacznie się wydłużają i stają jasnozielone.

Owoce i nasiona

Wytwarzane w ogromnych ilościach, bardzo drobne, suche, wielonasienne torebki otwierające się dwiema lub więcej klapkami. Są zebrane w niezwykle puszyste, białe, kotkowate owocostany przypominające watę. Nasiona z pęczkami gęstych włosków tworzą roznoszony przez wiatr, dobrze znany puch nasienny topoli. Okres dojrzewania owoców: V.
█ Topole wraz z wierzbami i wiązami należą do najwcześniej owocujących drzew.



Owocostany topoli szarej są otoczone białym, bardzo gęstym puchem nasiennym przypominającym watę.	Pojedyncze owoce to maleńkie, skórzaste i suche, wielonasienne torebki otwierające się zwykle dwiema klapkami.	Nasiona oraz siewki toppoli szarej. Fot. Rafael M. Jastrzębski.

Drewno

Biel (wąski) i twardziel (szeroka) bardzo słabo zróżnicowane i trudne do rozróżnienia, białawe lub żółtawoszare. Ciężar właściwy przy wilgotności 15% - ok. 480 kg/m³. Ścisłe i ciągliwe drewno topoli szarej jest uważane za najlepsze spośród rodzimych gatunków topoli. Mimo to nawet ono zawiera dużo wody, jest miękkie i stosunkowo nietrwałe (dość szybko ulega rozkładowi), nie przedstawia zbyt wielkiej wartości w przemyśle meblowym czy budownictwie. Ze względu na lekkość i plastyczność, a przy tym stosunkowo dużą wytrzymałość i odporność na zużycie, znajduje zastosowanie do produkcji opakowań, desek kreślarskich, zapałek itp.; jest także stosowane w papiernictwie oraz jako opał.

Galeria zdjęć

Zobacz galerię...

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)