♦ Wysmukły, elegancki pokrój. Górne gałęzie grube i sterczące w górę. |
♦ Kora brunatnoszara do ciemnoszarej, pokryta siatkowatym rysunkiem bruzd, w górnej części korony srebrzystoszara, miejscami z czarnym nalotem podobnym do sadzy. |
♦ Matowoczarne pąki, pędy grube, wyraźnie rozszerzone w węzłach. |
♦ Liście pierzaste, 9-15-listkowe, matowozielone, jesienią opadają bez przebarwienia, naprzeciwległe. |
♦ Samary - pojedyncze, języczkowate skrzydlaki zebrane w gęste wiązki. |
♦ Jesion wyniosły wraz z bukiem pospolitym są uważane za najwyższe rodzime drzewa liściaste w Europie. |
♦ Jesion wyniosły posiada największy zasięg korzeni bocznych spośród wszystkich rodzimych europejskich drzew. |
♦ Liczący około 10 mln lat jesion wyniosły należy do najstarszych gatunków drzew. |
|
█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.
Okazały, osiągający nawet 45(-50)m wysokości jesion wyniosły jest uważany, wraz z bukiem pospolitym, za jedno z najwyższych rodzimych drzew liściastych w Europie. I jedno z najbardziej eleganckich pod względem pokroju. Istotnie, już sama nazwa gatunkowa "wyniosły" nawiązuje do jego wysokiej, regularnej i strzelistej, a przez to niezwykle eleganckiej sylwetki, dzięki której bywa on czasami nazywany "arystokratą wśród drzew". Gruby, ale przede wszystkim prosty i wysoki pień jesiona wyniosłego jest zwykle regularnie walcowaty, zaś wysoko wysklepiona, wsparta na grubych i długich konarach korona - luźna i wyraźnie prześwitująca. Oczywiście drzewa rosnące na wolnej przestrzeni mogą posiadać bardziej krępą i rozłożystą sylwetkę, a ich konary mogą być jeszcze potężniejsze. Poza pokrojem, charakterystyczne dla jesiona wyniosłego są stosunkowo duże, pierzasto złożone, matowozielone liście, które jesienią opadają bez przebarwienia. Owoce, podobnie jak u innych jesionów, mają postać zebranych w gęste wiązki pojedynczych, języczkowatych skrzydlaków (tzw. samar). Bardzo dobrą cechą rozpoznawczą gatunku są matowoczarne pąki. Okazuje się zresztą, że ten matowoczarny kolor dotyczy nie tylko pąków - także pokryta delikatnym rysunkiem bruzd kora starszych drzew jest niemal czarna, a na srebrzystoszarych gałęziach w górnej części korony występuje tu i ówdzie matowoczarny nalot do złudzenia przypominający sadzę.
Ze względu na piękny pokrój, ażurową koronę dającą jasny i przyjemny cień, a także szybki wzrost i wyjątkowo cenne drewno, jesion wyniosły jest chętnie sadzony jako drzewo ozdobne (np. parkowe) i/lub użytkowe (głównie przydrożne i dostarczające drewna). Pewną jego wadę z dekoracyjnego punktu widzenia stanowi wspomniany brak przebarwienia liści jesienią.
Systematyka |
Jedyny rodzimy i równocześnie najbardziej rozpowszechniony gatunek jesiona w Polsce. Obok formy podstawowej z liśćmi opadającymi bez przebarwienia posiada wiele odmian ozdobnych - m.in. odm. żółtopędową 'Jaspidea', której liście przebarwiają się jesienią na intensywnie żółty kolor. Najczęściej spotykana u nas odmiana 'Pendula' charakteryzuje się sztywnymi, łukowato zwisającymi gałęziami. Szczególnie ciekawa jest odm. jednolistna (F. excelsior monophylla) - jej pojedyncze liście są nietypowe nie tylko dla gatunku, ale także dla całego rodzaju.
Zasięg.
Europa, Azja Mniejsza.
█
Zasięg jesionu wyniosłego w przybliżeniu pokrywa się z granicami Europy; w tym sensie jest to jedno z najbardziej "europejskich" drzew :).
Biotop.
Przede wszystkim niże (najlepsze warunki znajduje do 800 m.n.p.m.), rzadziej góry do 1000 m.n.p.m. (w Alpach dochodzi do 1500 m.n.p.m.).
Występuje głównie w lasach łęgowych, rzadziej w innych lasach liściastych i mieszanych.
Rośnie jako domieszka, najczęściej z olszą i dębem; czyste drzewostany - tzw. olsy jesionowe - tworzy rzadko.
Preferencje.
Gatunek posiadający duże wymagania co do gleby i nasłonecznienia, za to bardzo tolerancyjny pod względem temperatury.
Jest mrozoodporny, ale równocześnie ze wszystkich rodzimych drzew najbardziej wrażliwy na późne wiosenne przymrozki,
w czasie których jego młode liście niezwykle łatwo przemarzają (patrz Inne informacje).
Najlepiej rośnie na glebach głębokich, żyznych i bogatych w składniki pokarmowe. Jest higrolubny - wymaga stanowisk wilgotnych
lub mokrych, ale z przepływającą wodą, nie znosi natomiast terenów trwale zalewanych ze stagnującymi wodami.
Siewki i bardzo młode drzewa są wybitnie cieniolubne, potem jednak zupełnie zmieniają preferencje i jako duże drzewa stają się zdecydowanie światłożądne.
Roślina niezbyt odporna na zanieczyszczenia powietrza, posiadająca też sporo wrogów naturalnych w postaci szkodników zarówno grzybowych jak i owadzich.
Długość życia i tempo wzrostu.
Drzewo stosunkowo długowieczne, szybko rosnące. Osiąga wiek 200-300(400) lat. Tempo wzrostu 50-150cm/rok.
█
Najstarszy jesion wyniosły w Polsce jeszcze kilkanaście lat temu rósł w miejscowości Motarzyno w gm. Dębica Kaszubska.
W chwili przewrócenia się drzewo liczyło ok. 415 lat. Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.
█
Jesion wyniosły rośnie szybko przez pierwsze około 40 lat, potem tempo jego wzrostu zaczyna spadać.
W wieku mniej więcej 100 lat wzrost na wysokość praktycznie ustaje.
Zastosowanie.
Drzewo przede wszystkim użytkowo-ozdobne, sadzone głównie jako przydrożne i parkowe, ze względu na duże tempo wzrostu często
wykorzystywane do szybkiego uzyskiwania zadrzewień terenów zurbanizowanych.
Twarde drewno jesiona jest cenione w przemyśle stolarskim i meblowym.
█
Jesion wyniosły jest rośliną leczniczą o działaniu żółcio- oraz moczopędnym. W medycynie ludowej napary z jego liści
używano jako środka przeczyszczającego i poprawiającego przemianę materii a także do leczenia reumatyzmu.
Kora jest wykorzystywana w lekach przeciwgorączkowych (zastępuje chininę).
Pokrój
Bardzo wysokie drzewo liściaste o wysmukłym, klasycznym pokroju. Rosnąc w zwarciu tworzy prostą i regularną kłodę, wysoko (do kilkunastu metrów) oczyszczoną
z gałęzi i niewielką, luźną i prześwitującą koronę. Na otwartej przestrzeni buduje szeroką, nisko ugałęzioną koronę i gruby, nisko rozgałęziony pień.
Rozmiary.
Wysokość 30-40(-50)m. Średnica pnia 1-1.5(2)m.
|
Znakami firmowymi jesiona wyniosłego są bardzo duża wysokość oraz elegancka, wysmukła sylwetka. Szczególnie wysokie pnie i wąskie korony wykształcają drzewa rosnące w zwarciu (po prawo). |
Wspaniałe jesiony wyniosłe w Parku Zdrojowym w Busku-Zdroju. Drzewo z arborystą mierzy 35m wysokości. |
Jeszcze wyższy jesion rośnie w Parku Zamkowym w Żywcu. Jego wysokość to 37m. |
█ Jesion w parku miejskim na zboczach Góry Św. Anny w Tarnowie. Wysokość: 45.5m (PG+ŁW+PW, 2023, laser). Najwyższy notowany obecnie (2023 r.) polski jesion, mówiąc delikatnie, nie zachwyca urodą: drzewo jest wyjątkowo rachityczne, a do tego jego przewodnik na wysokości 20-30m został obłamany i od tego miejsca wzrost kontynuuje cienki odrost od pnia. Tym bardziej niesamowite jest, że tak "mizerne" z wyglądu drzewo zdołało osiągnąć tak wielką wysokość.
█ Jesiony w Puszczy Białowieskiej. Jedne z najwyższych jesionów w Europie rosną na terenie Puszczy Białowieskiej. Ich wysokość dochodzi tam generalnie do 43m, jednak zdarzają się osobniki jeszcze wyższe. Znaleziony przez Tomasza Niechodę w 2011 roku jesion mierzący obecnie (2014 r.) 45.2m jest drugim najwyższym znanym autorowi strony drzewem liściastym w Polsce. Szczególną uwagę zwraca niezwykle wysoka kolumna pnia białowieskich jesionów - tzw. strzała. Jest ona oczyszczona z gałęzi do wysokości co najmniej kilkunastu metrów, a jej całkowita długość wynosi dwadzieścia kilka metrów. Strzała kończy się rozgałęziając na kilka stosunkowo krótkich konarów, przez co korona białowieskich jesionów jest dość wąska. O ile pod względem wysokości jesiony Puszczy Białowieskiej deklasują te rosnące na otwartej przestrzeni, to pod względem obwodu pnia wyraźnie im ustępują. Wprawdzie najgrubszy zmierzony przez Tomasza Niechodę osobnik posiada pień o obwodzie ok. 5.26m (Φ 1.67m), jednak wynik powyżej 5m to prawdziwa rzadkość; zazwyczaj drzewa te osiągają "zaledwie" 3-4m obwodu pnia (Φ ~0.95-1.27m). Więcej informacji na ten temat znajduje się w dodatku Puszcza Białowieska a także na stronie Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego autorstwa T. Niechody i J. Korbela.
Jesiony Puszczy Białowieskiej odznaczają się wyjątkowo dużą wysokością i bardzo strzelistą sylwetką.
Na zdjęciu najwyższy w Puszczy jesion wraz ze swoim odkrywcą - Tomaszem Niechodą. Drzewo mierzy 45.2m i tym samym jest drugim najwyższym notowanym obecnie (2023) drzewem liściastym w Polsce. |
█
Jesion w Parku Zamkowym w Suchej Beskidzkiej. Kiedy w 2013 r. jadąc samochodem z Krakowa w kierunku Żywca po raz pierwszy zobaczyłem
to drzewo, zrobiło ono na mnie piorunujące wrażenie swoją wysokością. Nie wiedziałem jeszcze wtedy, że wysokość ta jest większa
niż jakiegokolwiek innego drzewa, które do tej pory udało mi się mierzyć na terenie zurbanizowanym. Odczyt dalmierzem laserowym
dał wynik 40.0m (PG, 2014, laser).
Było to więc, ex aequo z topolą kanadyjską w Ogrodzie Botanicznym w Krakowie, najwyższe drzewo, jakie do tej pory zmierzyłem poza obszarami leśnymi.
[EDIT] 13 lutego 2020 r. ponownie zmierzyłem drzewo. W stanie bezlistnym i w bardzo dobrych warunkach pogodowych. Otrzymany wynik to 39.4m, czyli o 60cm mniejszy.
Wynika stąd, że albo poprzednie pomiary nie były wystarczająco dokładne albo kilkadziesiąt cm wierzchołka drzewa zostało obłamane. Zobaczymy późną jesienią.
Rekordowy jesion w Suchej Beskidzkiej robi ogromne wrażenie swoją wysokością. Jest to najwyższe znane mi drzewo rosnące na terenie zurbanizowanym. Uwagę zwraca elegancka, wyniosła sylwetka drzewa oraz kolumnowy pień, tak charakterystyczny dla jesionów rosnących na terenie BPN. |
█ Jesiony w Parku Zamkowym w Żywcu. Jedne z najwyższych, a zarazem najbardziej wysmukłych (znanych autorowi) jesionów w Polsce rosną w Parku Zamkowym w Żywcu. Osiągają one tam 38m wysokości i mają wyjątkowo strzelisty pokrój z regularnie walcowatą, niezwykle cienką i bardzo wysoko oczyszczoną z gałęzi kolumną pnia oraz niewielką koroną wspartą na stromo wzniesionych konarach. Jeśli smukłość drzewa opisać stosunkiem jego wysokości do obwodu pnia, to rosnące tu jesiony, osiągające wartości tego współczynnika zbliżone do 28, mogą być może konkurować o miano rekordzistów Polski (przynajmniej na terenach zurbanizowanych).
Rosnące w zwartym drzewostanie parkowe jesiony są niezwykle wysmukłe. Stosunek wysokości do obwodu pnia przekracza u niektórych z nich 25. Rekordzistą jest osobnik pokazany na zdjęciu po lewo, którego obwód pnia wynosi tylko 1.15m przy wysokości równej 31.8m, co daje wartość współczynnika 27.7! Niewiele mniejszą wartość tego współczynnika (23.4) osiągnęło 33-metrowej wysokości drzewo na zdjęciu po prawej stronie. |
Bardzo wysmukły, choć nie aż tak,
jest najwyższy rosnący w parku jesion. Drzewo to mierzy niemal 38m wysokości. |
A to już jeden z jesionów o najbardziej eleganckim pokroju. Drzewo to mierzy 32.6m wysokości. |
Zdarzają się także w parku jesiony bardzo wysokie i strzeliste, a równocześnie o dość potężnej sylwetce. Jedym z nich jest niewątpliwie osobnik pokazany powyżej. Drzewo to mierzy 37m wysokości, a jego pień ma średnicę równą prawie dokładnie 1 metr (sierpień 2019 r.). |
Przeciwieństwem smukłych i ekstremalnie wysokich jesionów rosnących w zwartych drzewostanach są te występujące na otwartych przestrzeniach. Wykształcają one zwykle gruby, nisko rozgałęziony pień i bardzo rozłożystą koronę. Dobrym przykładem jest tu jesion rosnący samotnie w reprezentacyjnym miejscu żywieckiego Parku Zamkowego, który w 2013 r. mierzył 20.60m wysokości i 4.32m obwodu pnia. Jak łatwo policzyć, zdefiniowany wyżej współczynnik smukłości wynosi w tym przypadku tylko 4.77 czyli prawie 6 razy mniej niż u rekordzistów z tego samego parku!
█
Jesion w Parku Decjusza w Krakowie. Jest to najwyższe i bez wątpienia jedno z najpiękniejszych drzew w tym parku. Jego wysokość wynosi 35.0m (PG, 2014, laser), obwód pnia jest natomiast równy 3.52m (Φ 1.12m) (PG, 2013). |
█
Jesion w Rajczy k. Żywca - prawdopodobnie najgrubszy jesion w południowej Polsce. Obwód jego wielopniowego pnia (mierzony jednak standardowo poniżej rozwidlenia) wynosi 6.25m (Φ 1.99m) (PG+MSz, 2012). |
|
█ Jesion w Kudowie-Zdroju. Wyjątkowej urody, bardzo okazały jesion rośnie przy ul. Zdrowej 39 w Kudowie-Zdroju. Obwód jego pnia wynosi 5.92m (Φ 1.88m) (PG, 2013). Konary drzewa są spięte specjalnymi wiązaniami. |
System korzeniowy palowy płaski, mimo to dosyć głęboki i bardzo rozległy. Korzenie silne, dobrze znoszą przesadzanie,
są wrażliwe na mocno zbitą glebę.
█
Zasięg korzeni bocznych jesiona wyniosłego jest największy spośród wszystkich rodzimych europejskich drzew -
mogą one sięgać daleko poza rzut korony.
Kora młodych drzew najpierw oliwkowozielona i gładka, potem popielata do srebrzystoszarej i nadal gładka, z wiekiem staje się brunatnoszara do ciemnoszarej (czasem nawet czarniawej) i niezbyt głęboko, podłużnie bruzdowana. Gęste bruzdy tworzą na pniu i starych konarach charakterystyczny dla jesionów, siatkowaty wzór. Kora zawiera garbniki.
Młode pędy grube, nieco spłaszczone i wyraźnie rozszerzone w węzłach, początkowo żywozielone, potem jasnoszare i punktowane
białawymi przetchlinkami, nagie. Gałązki rzadko rozmieszczone.
█
Młode pędy jesiona wyniosłego są bardzo wrażliwe na niskie temperatury (szczególnie na wiosenne przymrozki).
Pąki bardzo charakterystyczne - matowoczarne, szczytowy duży i gruby, szerokostożkowaty,
często czterokanciasty, ostro zakończony, okryty czterema łuskami, dwa boczne (naprzeciwległe)
w kątach liści zazwyczaj mniejsze, półkuliste lub szerokostożkowate, dwu-łuskowe.
Więcej... |
Jesion wyniosły należy do drzew najpóźniej rozwijających liście na wiosnę |
Młode liście rozwijają się dopiero nieco przed połową maja |
Jesienią liście jesionu wyniosłego opadają one bez przebarwienia (zielone lub uschnięte) |
KwiatyObupłciowe (rzadziej rozdzielnopłciowe), rozmieszczone jednopiennie (rzadziej dwupiennie), głównie wiatro-, ale też częściowo owadopylne (nawet na jednym osobniku mogą występować zarówno kwiaty rozdzielno-, jak i obupłciowe oraz wiatro- i owadopylne!), zebrane w gęste, wiechowate kwiatostany tworzące się na szczytach jednorocznych pędów. Pojedyncze kwiaty bardzo drobne i niepozorne, nie posiadające w ogóle okwiatu (ani korony, ani kielicha). Kwiaty męskie z 2-3 purpurowymi pylnikami na krótkich nitkach. Kwiaty żeńskie z jedną zalążnią o dwupłatkowym, purpurowym znamieniu. █ U jesiona wyniosłego można zaobserwować zjawisko tzw. trójpienności. Polega ono na tym, że obok osobników posiadających wyłącznie kwiaty jednej płci - męskich i żeńskich, występują także osobniki o kwiatach obupłciowych. Okres kwitnienia: IV-IV/V (przed rozwojem liści). Kwiaty zakwitają około połowy kwietnia. Nie posiadające okwiatu, bardzo drobne i niepozorne kwiaty jesiona wyniosłego są zebrane w gęste, wiechowate kwiatostany zabarwione na purpurowy kolor. |
Tzw. samary - pojedyncze, języczkowate skrzydlaki zebrane w gęste wiązki. Są tworzone w bardzo dużych ilościach.
Składają się z jednonasiennego, płaskiego orzeszka opatrzonego języczkowatym, wąsko zaostrzonym u podstawy i łagodnie zaokrąglonym
przy końcu skrzydełkiem długości 2.5-4(5)cm. Kolor skrzydlaków w młodości intensywnie zielony, następnie żółtawy,
po dojrzeniu - jasnobrązowy.
Okres dojrzewania owoców:
IX-X. Skrzydlaki utrzymują się na drzewie bardzo długo, często nawet przez całą zimę i część wiosny.
█
Jesion wyniosły rosnący w zwarciu zaczyna owocować dopiero w wieku 30-40 lat; na wolnej przestrzeni ma to miejsce około
25. roku życia. Lata nasienne występują najczęściej co drugi rok.
Owoce jesiona wyniosłego to zebrane w gęste wiązki pojedyncze, języczkowate skrzydlaki zwane samarami. Młode samary są jaskrawozielone, potem stają się zielonawożółte, po dojrzeniu natomiast przybierają jasnobrązową barwę. |
Więcej... |
Drewno
Biel szeroki, białawy do żółtawobiałego, twardziel u drzew rosnących w odosobnieniu (np. w parkach i ogrodach) biaława
lub co najwyżej jasnobrązowa, w przypadku drzew rosnących w zwartych, leśnych drzewostanach ciemnobrązowa.
Parametry techniczne: drewno twarde i ciężkie (0.7-0.8 kg/dm3), a przy tym elastyczne i giętkie,
naturalnie niezbyt trwałe, trudno łupliwe, łatwe w obróbce, dobrze się poleruje, źle natomiast barwi i nasyca, jest trudno zapalne.
Drewno jesiona wyniosłego jest wykorzystywane m.in. w stolarstwie i meblarstwie oraz do wyrobu parkietów, do niedawna było też
podstawowym materiałem do produkcji nart. W budownictwie nie ma większego zastosowania ze względu na stosunkowo małą trwałość.
|
Więcej... |