█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Bardzo wysokie, zimozielone drzewo iglaste o wręcz modelowym dla tej grupy, regularnie stożkowatym pokroju określanym mianem "choinki". Świerk pospolity jest uznawany za drugie (po jodle) najwyższe rodzime drzewo europejskie - w sprzyjających warunkach może on osiągać nawet ponad 60m wysokości(!), choć normalnie rzadko przekracza 45m. Długi wierzchołek świerka prawie zawsze jest idealnie prosty, zaś końce jego dolnych konarów łukowato wygięte ku górze. Miłośnicy lasu doskonale wiedzą, że przeciskanie się pomiędzy gęstymi gałęziami świerków nie należy do przyjemności. Powodem są dość krótkie, czterokanciaste w przekroju, sztywne i ostro zakończone, a przez to bardzo kłujące igły tych drzew. Wyrastają one pojedynczo, promieniście otaczając gałązki. Świerk jest jednym z najgęściej ugałęzionych i "uszpilkowanych" drzew. Powoduje to, że jego zwarta korona daje niezwykle głęboki cień, który praktycznie całkowicie eliminuje roślinność runa leśnego. Stojąc pod świerkiem i patrząc w górę nie mamy szans zobaczyć nieba. (Zupełnie inaczej sytuacja wygląda w przypadku sosny czy modrzewia, których gałęzie a także szpilki są rozmieszczone dużo rzadziej i rzucają przyjemny, jasny cień.) Dobrą cechą rozpoznawczą świerka pospolitego są jego zwisające szyszki, których podługowaty kształt przypomina "cygaro". Tworzą się one głównie w okolicach wierzchołka drzewa, a jesienią opadają w całości. Świerki słyną z wyjątkowo płytkiego systemu korzeniowego. Można się o tym przekonać zwłaszcza w górach, gdzie po każdej dużej wichurze drzewa te regularnie stanowią największy udział wśród powalonych drzew.

Świerk pospolity jest jednym z najważniejszych leśnych drzew iglastych Europy. Na obszarach górskich tworzy on rozległe lasy regla górnego (w Tatrach dochodzące do ok. 1500 m.n.p.m.). Jest to zresztą drzewo w dużym stopniu związane z górami. W Polsce świerk pospolity zajmuje ogółem około 6.4% powierzchni leśnej (4. miejsce po sośnie, dębie i brzozie) i ok. 5.3% powierzchni LP (3. miejsce po sośnie i dębie). Cześć tej populacji stanowią sztuczne nasadzenia tworzone w celu pozyskania drewna używanego w budownictwie i do produkcji papieru. Świerk to również bardzo popularne drzewo ozdobne, sadzone w parkach i ogrodach oraz stosowane jako zamiennik jodły w roli świątecznej choinki.

Los świerka nie oszczędza. Jako drzewo zimnolubne, coraz bardziej cierpi on na skutek ocieplania się klimatu. Dodatkowo jego płytki system korzeniowy słabo opiera się coraz częściej pojawiającym się huraganom, przez co dochodzi do licznych wykrotów. Świerk ma też wiele innych problemów. Największym jest oczywiście kornik drukarz, którego gradacje powodują nieraz spustoszenie całych wielkich połaci świerkowych lasów. Kolejne zmartwienia świerka to ochojnik świerkowo-modrzewiowy, opieńka miodowa (grzybowy pasożyt), wreszcie kwaśne deszcze. A można by jeszcze wymieniać...

Jedyny rodzimy i zdecydowanie najczęściej występujący w Polsce gatunek świerka. Krzyżuje się m.in. ze świerkiem syberyjskim (przez niektórych uważanym za podgatunek świerka pospolitego P. abies subsp. obovata) i serbskim. W odróżnieniu od jodły pospolitej, świerk pospolity jest gatunkiem bardzo zmiennym, posiadającym liczone w setkach(!) odmiany i formy. Obok odmian o wzroście normalnym, takich jak odm. wiciowa 'Viminalis' czy wężowa 'Virgata' istnieje szereg odmian karłowych, np. odm. gwiazdkowata 'Nidiformis' a nawet płożących - np. odm. płożąca 'Procumbens' (dwie ostatnie odmiany nie posiadają pedu przewodniego).
█ Jedne z najwyższych i najbardziej dorodnych polskich świerków rosną w okolicach Istebnej w Beskidzie Śląskim - tworzą one ekotyp zwany świerkiem istebniańskim. Poza dużą wysokością, świerk istebniański charakteryzuje się gładkim, dobrze oczyszczonym z gałęzi pniem z małą ilością sęków, wąską i regularną koroną oraz rekordową, dochodzącą nawet do 1400 m³/ha zasobnością drzewostanu.

Więcej...     Występowanie Zasięg. Północna i środkowa Europa, Bałkany. Północna granica występowania świerka pospolitego leży w arktyce, a dokładniej w Norwegii - ok. 70° szerok. geogr., wschodnią natomiast wyznaczają góry Ural, w których dominację przejmuje stopniowo świerk syberyjski (z powodu krzyżowania się obu gatunków granica ta jest w dużym stopniu rozmyta). W Polsce drzewo "dwuzasięgowe", rozpowszechnione w północno-wschodniej (niżowe bory świerkowe na Mazurach, Suwalszczyźnie i w Puszczy Białowieskiej) oraz południowej (górskie lasy reglowe) części kraju; w pozostałych regionach (Mazowsze, Wielkopolska, Pomorze Zachodnie) świerk nie występuje naturalnie. W Bieszczadach, w których brak regla górnego, są tylko dwa obszary występowania świerka: okolice Cisnej i Smereka oraz dolina górnego Sanu, poza tym karłowate formy można spotkać na bieszczadzkich połoninach. Biotop. Pierwotnie świerk pospolity wchodził w skład lasów iglastych porastających chłodne i wilgotne tereny górskie. Obecnie w wyniku gospodarki leśnej jest rozpowszechniony także w nizinnych lasach iglastych i mieszanych, gdzie rośnie wraz z sosną, brzozą, jodłą i bukiem. W górach Europy dochodzi do wys. 2200 m.n.p.m. (Alpy), w Polsce - do 1500 m.n.p.m. (Tatry). Jest praktycznie jedynym składnikiem borów świerkowych porastających piętro regla górnego. W tajdze tworzy lasy mieszane z brzozą i sosną.

  Zastosowanie

Przede wszystkim niezwykle ważne drzewo leśne, odgrywające wielką rolę w kształtowaniu ogólnego ekosystemu i klimatu. Ze względu na szybki przyrost masy drzewnej (największy spośród krajowych drzew!) posiada bardzo duże znaczenie w gospodarce leśnej; jest jednym z gatunków uprawianych na największą skalę w sztucznych nasadzeniach zarówno na terenach swojego naturalnego występowania, jak i w innych częściach świata (introdukcja). W przemyśle drewno świerka służy do pozyskiwania celulozy (produkcja papieru), stanowi cenny surowiec w budownictwie oraz jest używane jako opał. Poza tym świerk pospolity należy do najbardziej popularnych drzew ozdobnych. Jest sadzony głównie w parkach i ogrodach, ceniony m.in. ze względu na zwarty i regularny pokrój oraz bardzo ciemne, zimozielone igły. Idealnie sprawdza się w roli osłony przed wiatrem i kurzem oraz w żywopłotach (dobrze znosi przycinanie). Stosowany zamiennie z jodłą jako drzewko bożonarodzeniowe.

  Pokrój

Bardzo wysokie drzewo iglaste o typowym pokroju. Posiada prosty i widoczny do samego wierzchołka pień oraz symetrycznie (wąsko)stożkowatą, bardzo gęstą koronę z wyprostowanym wierzchołkiem i łukowato wygiętymi w górę końcami dolnych gałęzi.
Rozmiary. Wysokość 40-50(60)m. Średnica pnia 1-1.5m.
█ Świerk pospolity jest uważany za drugie po jodle pospolitej najwyższe rodzime drzewo w Europie. Obecny rekord wysokości należy jednak właśnie do świerka, a nie do jodły. Rekordowy okaz rośnie na terenie Słowenii i mierzy 62.7m wysokości. Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.
█ Najwyższy znany autorowi obecnie (2023 r.) w Polsce świerk pospolity mierzy 55.07m (pomiar: MGGP Aero, 2021, taśma). Rekordowe drzewo rośnie w lesie niedaleko miejscowości Bardo w Sudetach; zostało ono odkryte i zmierzone w 2021 r. przez zespół MGGP Aero. Więcej informacji na ten temat - patrz punkt Wybrane okazy.
█ Jednym z najwyższych notowanych świerków w Polsce był mierzący 53m słynny świerk Andersona. Należał on do wspomnianego wyżej ekotypu świerka istebniańskiego.
█ Najgrubszy świerk w Polsce rośnie na terenie BPN i ma pień o obwodzie równym 4.84m (φ 1.54m) (TN, 2012).
Szczegóły pokroju. Sylwetka świerka pospolitego to typowa "choinka": z prostego i regularnie walcowatego (tylko u podstawy często deskowato rozszerzonego), widocznego do samego wierzchołka pnia wyrastają prostopadle regularne okółki konarów. Długość konarów zmniejsza się w miarę wzrostu wysokości, co daje typowy dla większości drzew iglastych, symetrycznie stożkowaty kształt korony. Wierzchołek świerków jest prawie zawsze długi i wyprostowany - nigdy się nie zwiesza jak to często ma miejsce np. u modrzewi i cyprysików, nigdy też nie jest wklęsły jak u starych jodeł. Mimo tak dużej wysokości ani pień, ani tym bardziej konary nie osiągają bardzo dużej grubości (osobniki o pniu powyżej 1m średnicy zdarzają się niezmiernie rzadko). Świerki rosnące wysoko w Tatrach wykształcają węższą koronę, co zabezpiecza gałęzie przed złamaniem pod ciężarem długo zalegającego śniegu. Bardzo gęsta korona świerka pozostaje regularnie stożkowata przez całe życie. U młodych drzew zaczyna się ona praktycznie tuż przy ziemi, u starszych zaś ze względu na obumieranie dolnych gałęzi (zwłaszcza u drzew rosnących w zwarciu) - odpowiednio wyżej. Dolne konary przy pniu są skierowane nieco w dół, pośrodku łukowato wygięte, a na końcu sterczą w górę. W miarę wzrostu wysokości konary stają się coraz krótsze, bardziej proste (wygięcie zanika) i coraz stromiej wzniesione.

Pokrój świerka pospolitego przez całe życie pozostaje regularnie stożkowaty, a jego długi wierzchołek zawsze jest wyprostowany.	Świerk pospolity jest uważany z drugie najwyższe rodzime drzewo w Europie. W zwartym drzewostanie może on osiągać ponad 50m wysokości!

Więcej...

  Wybrane okazy

█ Świerk "Antoni" z Gór Bardzkich w Sudetach: 55.07m. Najwyższe notowane obecnie drzewo rodzimego gatunku w Polsce! W 2021 r. zespół MGGP Aero, w trakcie pracy na danych z Krajowej Mapy Koron Drzew, odkrył bardzo wysokie daglezje rosnące na terenie Gór Bardzkich w Sudetach, w okolicach miejscowości Bardo. Odkrycie to było możliwe dzięki danym uzyskanym z lotniczego skanowania laserowego LiDAR. Znaleziono m.in. i zmierzono za pomocą taśmy mierniczej nowe najwyższe drzewo w Polsce - daglezję o wysokości 59.4m. Po tym sukcesie członkowie zespołu Aero nie spoczęli na laurach i w krótkim czasie "namierzyli" kolejną perełkę. Okazało się, że w odległości zaledwie 600 metrów od rekordowej daglezji, rośnie... rekordowy świerk pospolity. Pomiar taśmą mierniczą dał wynik 55.07m a więc o ponad 3m większy niż dotychczasowy rekord należący do świerka z Beskidu Żywieckiego. Więcej informacji na stronie MAPA DRZEW.

(poniższe zdjęcia pobrano ze strony MAPA DRZEW)

Świerk "Antoni" z Gór Bardzkich w Sudetach. Wysokość: 55.07m (rekord!), obwód pnia 4.05m.

Przekrój poprzeczny przez chmurę punktów obrazujący najwyższe rodzime drzewo (świerk pospolity z Nadleśnictwa Bardo Ślšskie) i umieszczony obok dla porównania typowy blok mieszkalny o wysokości 34 metrów.

█ Jedne z najwyższych świerków w Europie rosną w Puszczy Białowieskiej. Ich wysokość dochodzi tam zwykle do 50m, ale zdarzają się osobniki jeszcze wyższe. Przykładem był okaz znaleziony przez Tomasza Niechodę w 2011 roku, mierzący 51.8m. Drzewo to było przez wiele lat najwyższym (ex equo ze świerkiem w Beskidzie Żywieckim) znanym rodzimym drzewem w Polsce. Niestety, około 2016 r. jego wierzchołek złamał się, przez co straciło ono pozycję lidera. Więcej na ten temat - patrz dodatek Puszcza Białowieska oraz strona Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego autorstwa T. Niechody i J. Korbela.

	Świerki rosnące na terenie BPN to jedne z najwyższych rodzimych drzew Polsce. Najwyższy z nich był do 2016 r. pokazany na zdjęciu (wraz ze swym odkrywcą - Tomaszem Niechodą) okaz mierzący 51.8m. Po złamaniu wierzchołka w 2016 r. drzewo to utraciło rekordową wysokość.

█ Białowieskim świerkom wcale nie ustępują pod względem wysokości, a w wielu przypadkach prawdopodobnie nawet je prześcigają świerki rosnące na górskich stokach Beskidu Żywieckiego. Jeden z takich okazów jest przedstawiony na zdjęciach poniżej. Drzewo mierzy 51.8m wysokości, a jego pień ma średnicę równą dokładnie 1m (pomiar: PG+MSz, 2012, laser). Wszystko wskazuje na to, że ten odkryty przez Marcina Szczotkę w 2011 roku świerk jest drugim najwyższym znanym w tej chwili rodzimym drzewem w Polsce (wyższe są tylko daglezje i świerk z Gór Bardzkich w Sudetach). Zaszczytne miejsce beskidzki świerk dzierży w tej chwili samodzielnie, ale do 2016 r. dzielił je ze swoim opisanym wyżej białowieskim kolegą. Istnieje uzasadnione podejrzenie, że beskidzkie świerki są wyższe od białowieskich. Po pierwsze dlatego, że świerki te są w o wiele mniejszym stopniu zbadane i pomierzone (w Beskidach brak niestety odpowiednika Tomasza Niechody :-), a więc rekordowy wynik uzyskany po zmierzeniu zaledwie kilkunastu drzew daje wysokie prawdopodobieństwo, że w pobliżu rosną jeszcze wyższe osobniki. Po drugie wśród w/w kilkunastu zmierzonych wysokich świerków aż 3 miały ponad 50m wysokości. Po trzecie wreszcie, podany dla białowieskiego olbrzyma wynik 51.8m był uzyskany dalmierzem Tomasza Niechody, podczas gdy mój dalmierz dla tego samego drzewa wykazał o 40cm mniejszą wysokość. Tak więc możliwe, że albo dalmierz Tomka nieco zawyża wynik i świerk z BPN miał w rzeczywistości ok. 51.4m, albo też mój dalmierz zaniża wysokość, co z kolei oznaczałoby, że beskidzki świerk mierzy ponad 52m. Tutaj przyjąłem, że oba drzewa miały wysokość podawaną przez głównych autorów ich pomiarów; stąd równe wysokości.

Białowieskim świerkom nie ustępują pod względem wysokości te beskidzkie. Pokazany na zdjęciach 51.8m świerk pospolity rosnący w okolicach Wlk. Raczy w Beskidzie Żywieckim to jedno z najwyższych notowanych obecnie rodzimych drzew w Polsce.

Korzenie System korzeniowy "talerzowy" - rozległy ale bardzo płytki, mało stabilny. → Znany ze swojego płytkiego systemu korzeniowego świerk pospolity należy do najczęściej wywracanych przez wiatr drzew.

Kora Od różowawobrązowej poprzez sarobrązową do brunatnoszarej, stosunkowo cienka, chropowata i płytko, łuskowato spękana na małe, odpadające poletka, w miejscach uszkodzeń często pokryta białymi naciekami żywicy. █ Pod korą świerka znajduje się jadalna miazga (fakt wykorzystywany przez szkoły przetrwania). Z igliwia, zalewając go wrzątkiem, można przygotowywać napój bogaty w witaminę C. → / →→ Kora świerka pospolitego jest płytko spękana na drobne, łuskowate poletka. Jej odcień może się zmieniać od różowawobrązowego do brunatnoszarego.

Więcej...     Pędy i pąki Młode pędy bruzdowane, żółtawe lub żółtobrązowe, nagie lub nieznacznie owłosione. Przyrosty roczne na końcach pędów gęsto pokryte soczyście jasnozielonymi, miękkimi szpilkami. W sprzyjających warunkach boczne przyrosty mogą osiągać do 30(50)cm długości, a szczytowy - nawet do 80cm. Pąki jajowate, lekko zaostrzone, jasno- do ciemnobrązowych, z cienkimi, przeważnie zaostrzonymi łuskami, boczne podobnej wielkości co wierzchołkowe, odstające od pędu. Łuski z czubka pąków często opadają w postaci "czapeczek". → Gęste przyrosty roczne świerka pospolitego mają soczyście jaskrawozielony kolor.

Liście Szpilkowate, długości 1.5-2.5cm, dość sztywne i szpiczasto zakończone przez co bardzo kłujące, czterokanciaste w przekroju (w przybliżeniu rombowate), ciemnozielone, od spodu z dwoma delikatnymi, biało nakrapianymi paskami, w przeciwieństwie do jodeł szybko opadają po zaszuszeniu (stąd ograniczone zastosowanie świerka jako swiątecznej choinki). Ustawienie: igły wyrastają pojedynczo, od góry ich ustawienie jest promieniste, na spodniej (ocienionej) stronie gałązek - grzebieniaste. Są osadzone na małych, brązowych trzoneczkach, a po opadnięciu zostawiają na gałązce ostrą bliznę (jest to cecha charakterystyczna dla wszystkich świerków). Okres występowania: cały rok (roślina zimozielona). Trwałość igieł 5-7 lat (w górach 10-12 lat). → / →→ Czworoboczne w przekroju, bardzo kłujące igły świerka pospolitego są pojedyncze i najczęściej promieniście otaczają gałązki. Jak u wszystkich świerków, są one umieszczone na trzoneczkach. W młodości igły mają bardzo jaskrawy, jasnozielony kolor, z czasem stają się zielone do ciemnozielonych.

Kwiaty Rozdzielnopłciowe, rozmieszczone jednopiennie, wiatropylne, zebrane w szyszeczki. Męskie szyszeczki wzniesione, początkowo jajowate i małe - długości 1-1.5cm, różowoczerwone, z czasem wydłużają się i stają żółtawe. Są rozmieszczone w obrębie całej korony, po uwolnieniu pyłku rozpadają się. Żeńskie szyszeczki wyprostowane w górę na końcach pędów, podługowate, potem stożkowate, większe od męskich - długości 2-4(5)cm, karminowoczerwone, tworzą się masowo tylko w górnej częsci korony, są trwałe (przekształcają się w zwisające szyszki). Okres kwitnienia: IV-V. Męskie kwiatostany zakwitają w drugiej połowie kwietnia, żeńskie - w pierwszej połowie maja. → Męskie szyszeczki świerka pospolitego są niewielkie, a ich kolor jest żółtawy. →→ Podługowate lub stożkowate, stojące na końcach pędów szyszeczki żeńskie mają karminowoczerwony kolor.

Owoce i nasiona Drzewo nie tworzy owoców (roślina nagonasienna). Szyszki zwisające na końcach gałązek, o cylindrycznym kształcie przypominającym "cygaro", duże - długości 10-16(18)cm, jasnobrązowe. Są tworzone głównie w okolicach wierzchołka drzewa, ale też częściowo na niższych gałęziach. Łuski nasienne o równych brzegach, dość cienkie, przylegające. Nasiona brunatne do czarnych, długości 2-5mm, otoczone podłużnymi skrzydełkami długości 1-2cm, stanowią cenny pokarm dla wielu zwierząt leśnych. Okres dojrzewania nasion: nasiona dojrzewają jesienią następnego roku po wytworzeniu szyszek, wypadają kolejnej wiosny. Szyszki opadają w całości. → Młode szyszki są zabarwione na żółtozielono. →→ Duże, jasnobrązowe szyszki świerka pospolitego kształtem przypominają "cygaro".

  Drewno

Jasnożółtawe, silnie połyskujące (różnica w stosunku do podobnego drewna jodły), biel i twardziel możliwe do makroskopowego odróżnienia tylko w stanie wilgotnym (biel jest wówczas ciemniejszy, bo bardziej wilgotny), słoje znacznie mniej wyraźnie niż u sosny czy modrzewia, za to dobrze widoczne przewody żywiczne (na poprzecznym przekroju mają one postać małych, jasnych, błyszczących punkcików), drewno zawiera przeważnie dużą ilość pęcherzy żywicznych (przyjemnie pachnie żywicą). Pod względem parametrów technicznych drewno świerka ustępuje nieco sosnowemu, jest średnio trwałe (w stanie suchym wytrzymuje wprawdzie do 800 lat, ale na wolnym powietrzu już tylko 70 lat), lekkie (0.45-0.5 kg/dm³) i miękkie, łatwo łupliwe, zawiera liczne sęki, w trakcie suszenia często pęka, barwi się dobrze, ale źle poleruje. W przemyśle drewno świerka pospolitego ma duże znaczenie, jest wykorzystywane w budownictwie i stolarce (deski podłogowe, schody, płyty wiórowe i pilśniowe), w przemyśle papierniczym (z powodu długich, cienkich i silnych cewek dostarcza bardzo dobrej jakościowo celulozy) oraz używane jako opał.
█ Cenną właściwością drewna świerkowego jest trzeszczenie przy dużym przeciążeniu. Jest to cecha wykorzystywana m.in. kopalniach, stanowiąca ostrzeżenie przed grożącym zawaleniem konstrukcji.

Drewno świerka pospolitego ma duże znaczenie w przemyśle drzewnym. Jego kolor jest jasnożółty, a biel i twardziel są łatwe do rozróżnienia jedynie w stanie wilgotnym (↑).

Rozwijające się galasy na gałęzi świerka pospolitego.   Inne informacje █ Uwaga! Należy bezwzględnie unikać sadzenia blisko siebie świerków i modrzewi. Jest to związane z chorobą powodowaną przez pasożyta zwanego ochojnikiem świerkowo-modrzewiowym (syn. smerkun szyszniak). Ten niewielki, zaliczany do mszyc owad w różnych fazach swojego rozwoju żeruje na przemian na świerku i modrzewiu. Najbardziej skutecznym zabezpieczeniem przed nim jest sadzenie modrzewi i świerków możliwie daleko od siebie. Jeśli jednak drzewa zostały już zaatakowane (objawy to pojawiające się na gałęziach zgrubienia - tzw. galasy, w których rozwijają się pasożytujące larwy smerkuna), należy bezwzględnie niszczyć poprzez palenie wszystkie zainfekowane gałęzie (głównie na świerkach). Ponadto można użyć preparatów chemicznych, takich jak Promanal 60 EC - 2,0% (opryskiwanie przed rozwijaniem się pąków), Fastac 10 EC - 0,015% (w trakcie rozwijania się pąków i igieł) oraz Orthene 75 SP - 0,1% (w okresie letniej wegetacji). █ Świerk pospolity wykazuje tendencję do zakwaszania gleby, a ponadto bardzo silnie zacienia dno lasu. Gęsta korona powoduje też docieranie do podłoża mniejszej ilości wody z opadów. Cechy te powodują, że w gęstych i ciemnych borach świerkowych warstwa runa leśnego i podszytu jest wyjątkowo uboga. Późniejsza uprawa drzew liściastych w miejscu, w którym uprzednio rosły świerki może być znacznie utrudniona.

  Galeria zdjęć

Zobacz galerię...