Jałowiec pospolity Juniperus communis |
Jałowiec sabiński Juniperus sabina |
Jałowiec fenicki Juniperus phoenicea |
... |
♦ Krzewy lub nieweilkie drzewa. |
♦ Szpilki igłowate lub łuskowate, (igłowate z białym paskiem na górze), często w okółkach po 3. |
♦ Brak szyszek; nasiona otoczone mięsistą, zamkniętą osnówką (tzw. szyszkojagody). |
♦ Jałowce, obok sosen, zajmują największą powierzchnię na kuli ziemskiej. |
█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.
Rodzaj obejmujący różnej wielkości zimozielone krzewy iglaste, rzadziej niewielkie drzewa. Charakteryzuje się ogromną różnorodnością form - znajdziemy tu zarówno niewielkie, płożące się po ziemi i tworzące rozległe "dywany" krzewinki, jak i najbardziej typowe w uprawie formy krzewiaste o rozmaitych pokrojach (kolumnowe, stożkowate, wazowate, kopułowate itp.), a nawet kilka wysokich drzew o regularnej budowie. Igły jałowców mogą być dwojakiej postaci: płaskich i kłujących szpilek wyrastających przeważnie w okółkach po 3 sztuki albo drobnych, nakrzyżległych łusek ściśle przylegających do pędu. Zabarwienie igieł jest zróżnicowane. Dominują oczywiście różne odcienie zieleni, ale istnieje wiele odmian o igłach niebieskich, a nawet żółtych. Jedną z najbardziej charakterystycznych cech jałowców są mięsiste szyszkojagody, zbudowane z kilku nasion otoczonych przez zamkniętą, mięsistą osnówkę (są one tworzone w miejsce występujących u ogromnej większości drzew iglastych zdrewniałych szyszek).
Jako jedne z ulubionych roślin ogrodników, jałowce doczekały się bardzo dużej liczby odmian ozdobnych, różniących się między sobą wielkością, pokrojem, barwą igieł i szyszkojagód itp. Wraz z odmianami ozdobnymi innych krzewów i drzew iglastych (np. żywotników i cyprysików) tworzą one wspólnie grupę tzw. iglaków, które poza funkcjami typowo dekoracyjnymi są często używane do budowy zimozielonych żywopłotów.
Systematyka |
Rodzaj jałowiec obejmuje około 60 gatunków, z których do tej pory wyhodowano ponad 400 odmian. Gatunki te i odmiany wykazują mocne tendencje do krzyżowania się i tworzą dużą liczbę trudnych do rozróżnienia mieszańców. W Polsce w stanie naturalnym występuje jałowiec pospolity (J. communis) oraz bardzo rzadki, rosnący tylko w Pieninach reliktowy jałowiec sabiński (J. sabina). Ten ostatni gatunek to pokładający się krzew o ściśle przylegających do pędu łuskowatych igłach i nieprzyjemnym zapachu wydzielanym z powodu obecności w jego tkankach substancji o nazwie sabinol.
Z innych gatunków na uwagę zasługuje m.in. jałowiec fenicki (J. phoenicea) - krzew ze ściśle przylegającymi łuskami oraz brązowymi, skórzastymi szyszkojagodami. Nietypowy pod względem formy wzrostu i osiąganych rozmiarów jest jeden z największych jałowców - jałowiec wirginijski (J. virginiana). Ma on postać dużego, osiągającego nawet 30m wysokości drzewa iglastego o kolumnowym pokroju. Gatunek ten tworzy (nawet w obrębie tego samego osobnika) dwa typy igieł: szpilkowate i łuskowate. Jeszcze większy od wirginijskiego jest jałowiec pestkowaty (J. drupacea). Drzewo to może dorastać nawet do 40m wysokości i 1m średnicy pnia, a jego regularna korona jest typowa dla większości dużych drzew iglastych. Dodatkową ciekawą cechą jałowca pestkowatego są jego osiągające 2cm średnicy szyszkojagody (największe w ramach rodzaju). Z kolei żyjący w Kaliforni jałowiec zachodni (J. occidentalis) może się pochwalić niezwykłą długowiecznością - niektóre jego osobniki liczą grubo ponad 2000 lat!
Gatunki szczegółowo opisane w serwisie |
Jałowiec pospolity |
Zimozielony, bardzo wolno rosnący krzew iglasty.
Kształt jego niezwykle gęsto ugałęzionej korony jest zależny od odmiany i ewentualnego sposobu przycinania,
ale najczęściej jest on kolumnowy.
Niewielkie, płaskie i cienkie igły jałowca wyrastają w okółkach po trzy, a na wierzchu posiadają szeroki, biały pasek.
Mimo, że dość elastyczne, to jednak z powodu swoich mocno zaostrzonych wierzchołków są wyraźnie kłujące.
Jedną z najbardziej charakterystycznych cech jałowców jest to, że nie tworzą one typowych dla większości drzew i krzewów iglastych,
zdrewniałych szyszek. Ich odpowiednikami są tzw. szyszkojagody, czyli zmięśniałe utwory zbudowane z kilku nasion otoczonych
przez zamkniętą, mięsistą osnówkę. U jałowca pospolitego osnówka jest zabarwiona na niebiesko i zawiera wewnątrz trzy nasiona.
Więcej informacji... |
Zasięg.
Bardzo zróżnicowane obszary półkuli północnej: od arktycznych po tropikalne.
Biotop.
Od niżu po góry, najczęściej na słonecznych, skalistych zboczach, wrzosowiskach, łąkach itp.
Preferencje.
Rośliny o bardzo małych wymaganiach glebowych (jednych z najmniejszych spośród drzew iglastych!),
wyjątkowo światłolubne (nie znoszące zacienienia), odporne na mróz i suszę.
Długość życia i tempo wzrostu.
Rośliny długowieczne, wolno rosnące. Jednym z najdłużej żyjących jest jałowiec zachodni (J. occidentalis); okaz tego gatunku
rosnący w Sierra Nevada w stanie Kalifornia osiągnął wiek 2680 lat! Także J. scopulorum może dożywać 2000 lat.
Natomiast rodzimy w Polsce jałowiec pospolity zwykle nie przekracza 150 lat.
Jałowce wraz z innymi iglakami należą do jednych z najpopularniejszych roślin ozdobnych. Igły i szyszkojagody jałowców posiadają cenne właściwości lecznicze i są używane do produkcji licznych leków przeciwko artretyzmowi, cukrzycy i nadczynności tarczycy. Drewno jałowców, ze względu na swój specyficzny aromat, jest używane do wędzenia wyrobów mięsnych i ryb. Szyszkojagody wykorzystuje się czasami przy produkcji wódek (np. jałowcówki i ginu), nalewek, syropów oraz win.
Niezwykle zróżnicowany, zależny od gatunku i odmiany (patrz opis ogólny). W większości są to różnej wielkości krzewy (najczęściej stojące o kolumnowej lub stożkowatej koronie, rzadziej płożące - np. j. płożący J. horizontalis), ale wyjątkowo zdarzają się też wysokie drzewa, takie jak np. pochodzący z Azji Mniejszej jałowiec pestkowaty (J. drupacea). To okazałe drzewo o regularnym, stożkowatym pokroju osiąga nawet do 40m wysokości i 1m średnicy pnia, co czyni je największym przedstawicielem rodzaju Juniperus.
System korzeniowy niezbyt głęboki, za to szeroki i mocno rozgałęziony, przy tym delikatny (należy uważać przy przesadzaniu!).
Czerwonobrunatna do szarobrunatnej, najczęściej cienka i podłużnie łuszcząca się włóknami lub dużymi płatami.
Młode pędy zielonawe poprzez słomianożółte do czerwonawobrązowych, często prawie całkowicie ukryte pod gęstymi łuskami, po złamaniu aromatycznie pachną. Pąki szpiczasto-jajowate, okryte wieloma luźnymi, ostrokończystymi łuskami, jasnozielonawe do brązowawych.
LiścieSzydlaste lub łuskowate. Szpilki (np. jałowiec pospolity) niewielkie, cienkie i płaskie, zaostrzone i bardzo kłujące, z góry zwykle ciemnozielone z jednym (rzadziej dwoma) szerokim, biegnącym po środku białym paskiem. Odmiany ozdobne mogą posiadać igły innego koloru, np. niebieskozielone lub żółte. Łuski (np. jałowce sabiński i fenicki) drobne, ściśle przylegające do pędu. Czasami obie formy igieł (szpilki i łuski) występują równocześnie na tej samej roślinie (np. jałowce wirginijski i wyniosły). Ustawienie: w okółkach po 3 lub nakrzyżległe, bezogonkowe. Okres występowania: cały rok (rośliny zimozielone). Płaskie i kłujące (szydlaste) igły jałowca pospolitego posiadają na wierzchu szeroki, biały pasek. Wyrastają one w okółkach po 3 sztuki. |
Rozdzielnopłciowe (bardzo rzadko obupłciowe), rozmieszczone dwupiennie (rzadko jednopiennie), wiatropylne. Kwiaty męskie pojedyncze, małe, jajowate, żółte. Kwiaty żeńskie bardzo niepozorne, w maleńkich, zielonych szyszeczkach. Okres kwitnienia: wiosna.
Owoce i nasiona Rośliny nie tworzące owoców (nagonasienne).
Odpowiednikami owoców są tzw. szyszkojagody - niewielkie (5-20mm), kuliste lub jajowate utwory zbudowane w zależności
od gatunku z 1-9 bezskrzydełkowych, posiadających żywiczne kieszonki nasion otoczonych przez zamkniętą, mięsistą osnówkę.
Początkowo zielona osnówka w czasie dojrzenia efektownie się zabarwia (najczęściej na niebiesko lub czerwono) i w ten sposób
wabi ptaki rozsiewające nasiona. Największe szyszkojagody tworzy jałowiec pestkowaty; osiagają one średnicę 2cm.
Okres dojrzewania nasion:
Szyszkojagody dojrzewają najczęściej jesienią w drugim lub trzecim roku.
Odpowiednikami szyszek są u jałowców tzw. szyszkojagody - przeważnie kuliste utwory zbudowane z kilku nasion otoczonych przez mięsistą osnówkę (obok szyszkojagody j. pospolitego). |
W zależności od gatunku mlecznobiałe do czerwonobrunatnego (biel przeważnie biały, twardziel zdecydowanie ciemniejsza,
często poprzerastana z bielem), średnio twarde, gęste, bardzo trwałe, aromatycznie pachnące.
█
Drewno jałowców wytwarza cenny, używany w medycynie olej.