♦ Niewielkie drzewo liściaste o dość delikatnej budowie. |
♦ Gładka, różowawobrązowa kora. |
♦ Liście pierzasto złożone z 9-17 ostro ząbkowanych (z wyj. nasady), podłużno-owalnych listków. |
♦ (Kremowo)białe, drobne kwiaty w gęstych podbaldachach, niezbyt przyjemnie pachnące. |
♦ Jarzębina - tworzone bardzo licznie baldachowate owocostany złożone z małych, kulistych, jaskrawoczerwonych (pomarańczowych) owocków. |
♦ Nazwę łacińską Sorbus aucuparia można przetłumaczyć jako "jarzębina łowiąca ptaki". Ma to związek z używaniem w dawnych czasach przez ptaszników owoców jarzębiny jako przynęty do wabienia ptaków. |
♦ W symbolice kwiatowej jarząb pospolity oznacza zgodę. |
♦ Na Islandii jarząb pospolity był niegdyś uważany za drzewo święte. |
█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.
Niezbyt duże i raczej delikatnie zbudowane drzewo liściaste o dość cienkim, często wielokrotnym pniu i prześwitującej koronie.
Jego "znakiem firmowym" są jaskrawoczerwone, baldachowate owocostany, zwane popularnie jarzębiną.
Dojrzewając wczesną jesienią stają się one piękną ozdobą, stanowią też jedną z ulubionych zabawek dzieci i nie lada gratkę
dla ptaków. To właśnie dzięki tym dekoracyjnym owocostanom rosnący dziko na skrajach lasów i na górskich zboczach jarząb pospolity
stał się jednym z naszych ulubionych rodzimych drzew ozdobnych, chętnie sadzonych w parkach i ogrodach, przy domach itp.
Poza owocami drzewo wyróżnia się gładką korą, pierzastymi liśćmi złożonymi z dużej liczby ostro piłkowanych listków
oraz baldachowatymi, białymi, niezbyt przyjemnie pachnącymi kwiatostanami.
Systematyka |
Rodzimy i najczęściej występujący w Polsce gatunek jarząba. Jak większość gatunków tego rodzaju,
posiada liczne odmiany i trudne do rozróżnienia formy powstałe w związku z tendencją do łatwego krzyżowania się.
Naturalny podgatunek S. aucuparia ssp. glabrata jest górskim krzewem dochodzącym w Tatrach aż do piętra kosówki,
gdzie obok kosodrzewiny stanowi najwyżej rosnący krzew.
█
Jarząb pospolity jest dość starym gatunkiem - pojawił się on na Ziemi już w okresie trzeciorzędu.
![]() |
Zasięg.
Europa, zachodnia Syberia, Azja Mniejsza.
Biotop.
Piętro pogórza i górskie, zwykle pojedynczo lub w niedużych skupiskach, głównie na skrajach lasów liściastych i mieszanych,
na leśnych polanach, w zadrzewieniach śródpolnych, na górskich zboczach (często pośród kosodrzewiny i olszy zielonej) itp.
W górach stanowi jedno z najwyżej rosnących drzew; we Francji osiąga wysokość 2000 m.n.p.m.
Preferencje.
Ważny gatunek pionierski o niewielkich wymaganiach, światłolubny (jednak dobrze znoszący lekkie zacienienie),
bardzo odporny na mróz i suszę. Wyjątkowa odporność na niskie temperatury pozwala mu porastać wysokie położenia górskie:
w Tatrach wraz z kosodrzewiną występuje do wysokości 1780 m.n.p.m., w Alpach - nawet do 2300 m.n.p.m.!
█
Jako roślina pionierska, jarząb pospolity może rosnąć na glebie praktycznie dowolnego rodzaju, jednak stwierdzono,
że na glebach złych drzewo szybciej się starzeje.
Długość życia i tempo wzrostu.
Drzewo krótkowieczne, średnio szybko rosnące. Osiąga wiek 80-120(150) lat. Tempo wzrostu wynosi 30-70cm/rok.
█
Jak podaje słynny przewodnik C. Pacyniaka z 1992 r. NAJSTARSZE DRZEWA W POLSCE, najstarszy w Polsce jarząb pospolity rósł w Lubiniu koło Świnoujścia.
Drzewo liczyło ponad 150 lat, posiadało pień o obwodzie 1.83m (Φ 0.58m) i mierzyło ok. 15m wysokości. Autorowi strony, pomimo dwukrotnych poszukiwań w 2009 r. i 2014 r.,
nie udało się jednak odnaleźć tego drzewa, podobnie zresztą jak nie udało się to najwybitniejszemu polskiemu tree-hunterowi i autorowi wspaniałych albumów o drzewach
Krzysztofowi Borkowskiemu. Wszystko wskazuje na to, że rekordowy jarząb już po prostu nie istnieje.
Zastosowanie.
Głównie jako roślina ozdobna. Z owoców jarzębiny produkuje się czasami dżemy, galaretki, wódkę i różnego rodzaju preparaty
lecznicze (m.in. przeciwko grypie, kaszlowi, przeczyszczające itd.). Drewno jest używane w stolarstwie, a z cienkich
gałęzi wyplata się kosze.
![]() |
█ Jarząb pospolity w Krzewnie Kolonii. Najgrubszy notowany obecnie w Polsce (prawdopodobnie też jeden z najgrubszych w Europie!) jarząb pospolity rośnie we wsi Krzewno Kolonia w gminie Braniewo w woj. warmińsko-mazurskim. Drzewo to, odkryte i pielęgnowane przez pana Zbigniewa Zagrodzkiego, ma pięknie wykształcony, pojedynczy pień o obwodzie aż 2.37m (Φ 0.75m)! Stan zdrowotny rekordzisty w ostatnich latach niestety bardzo się pogorszył wskutek zniszczenia jego korony przez wiatr. Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.
![]() |
![]() |
![]() |
Fot. Zbigniew Zagrodzki. |
![]() |
System korzeniowy stosunkowo głęboki (do 2m), z bocznymi korzeniami przebiegającymi płasko, tworzący odrośla.
█
Jarząb pospolity ma dużą zdolność wypuszczania pędów z rozłogów korzeniowych, co jest dobrym sposobem rozmnażania wegetatywnego.
"Klony" mogą się pojawiać nawet 5m od osobnika macierzystego.
Kora / Pędy i pąki
Kora w młodości oliwkowozielona, u dorosłych drzew różowawobrązowa do (srebrzysto)szarej, lekko błyszcząca, zawsze gładka,
tylko u bardzo starych drzew może być lekko spękana lub łuszczyć się poziomymi pasmami.
Kora jarząba pospolitego pozostaje gładka nawet u starych drzew.
Młode pędy szaropurpurowe, początkowo delikatnie owłosione, później nagie.
Pąki mieszane, stożkowate lub jajowate, na końcu zaostrzone, stosunkowo duże - długości do 15mm, ciemnofioletowe do czarniawych,
pokryte gęstym białym filcem (z wyj. var. glabrata o nieowłosionych pąkach), suche.
Pąki boczne mniejsze od wierzchołkowych, przylegające do pędu, często wygięte.
|
Liście
Liście blaszkowate, nieparzystopierzaste, złożone z 9-17 siedzących listków, długości całkowitej 10-20cm. Listki podłużno-owalne, o wymiarach ok. 2x6cm, krótko zaostrzone, na brzegu ostro piłkowane z wyjątkiem całobrzegiej nasady, która zwykle jest niesymetryczna, z góry zielone do ciemnozielonych, matowe, pod spodem szarozielone, nagie lub lekko owłosione. Ustawienie: skrętoległe na ogonkach. Okres występowania: IV-X. Liście rozwijają się około połowy kwietnia, równocześnie z zawiązkami kwiatów. Jesienią przebarwiają się na żółto lub pomarańczowobrązowo (rzadziej usychają prawie nie zmieniając koloru). Liście jarząbu pospolitego są pierzasto złożone z 9-17 siedzących listków. Jesienią przebarwiają się na żółto lub pomarańczowobrązowo. |
![]() |
Kwiaty obupłciowe, owadopylne, zebrane na końcach pędów w stojące, gęste podbaldachy o średnicy 8-15cm (jeden taki kwiatostan może zawierać nawet do 250 pojedynczych kwiatów!). Pojedyncze kwiaty niewielkie - do 1cm średnicy, białe lub kremowe, nieprzyjemnie pachnące gorzkimi migdałami (trójmetyloamina). Okwiat podwójny, pięciokrotny, pręciki w kilku 5-10 członowych okółkach. Słupek wielokrotny, dolny. Okres kwitnienia: V-VI (po rozwinięciu się liści). Podany okres dotyczy kwitnienia w pełni rozwiniętych kwiatów; ich bardzo mocno owłosione zawiązki pojawiają się znacznie wcześniej, bo zwykle już około połowy kwietnia (czyli równocześnie z liśćmi). Kwitnienie rozpoczyna się w pierwszej połowie maja i trwa przeważnie do połowy czerwca.
Owoce i nasiona. Tzw. jarzębina - nieduże, jabłkowate owocki o średnicy 7-10mm, licznie zebrane w gęste,
baldachachowate owocostany. Ich błyszcząco pomarańczowoczerwone lub szkarłatnoczerwone zabarwienie przyciąga liczne ptaki
roznoszące nasiona (głównie drozdy, gile, kosy, jemiołuszki i zięby; dla tych ptaków jarzębina stanowi bardzo ważne źródło pożywienia),
ale także niektóre ssaki jak sarny czy niedźwiedzie.
Pojedynczy owoc zawiera przeważnie 3 nasiona, ale może ich być nawet do 8.
Owoce jarzębiny zawierają dużą ilość witaminy C. Surowe są gorzkie i cierpkie w smaku, dlatego niejadalne (a nawet lekko trujące
z powodu zawartości kwasu parasorbinowego). Po przetworzeniu nadają się wprawdzie do spożycia, jednak nie posiadają większego
znaczenia w przetwórstwie (czasami są słodzone i przerabiane na marmoladę, dżemy i galaretki).
█
W jarzębinie występuje dwukrotnie większa ilość karotenu niż w marchwi!
Okres dojrzewania owoców:
VIII-IX(X). Owoce utrzymują się na drzewie bardzo długo, często nawet przez całą zimę (o ile wcześniej nie zostaną zjedzone
przez ptaki).
![]() |
![]() |
![]() |
Niewielkie, kremowobiałe kwiaty jarząbu są bardzo licznie zebrane w duże i gęste, baldachowate kwiatostany. |
Owoce jarząba pospolitego to znane wszystkim "czerwone korale", popularnie zwane jarzębiną. Utrzymują się one długo na drzewie (zdjęcie po prawej wykonano na początku grudnia). |
![]() |
Biel jasnożółty do czerwonawego, szeroki, twardziel czerwonobrązowa. Drewno posiada wyjątkowo piękne słoje, jest ciężkie i twarde, gęste, elastyczne i drobnowłókniste, używane w stolarstwie, tokarstwie, do wyrobu trzonków narzędzi, klepek beczek itp.
![]() |