█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Najważniejsza rodzina rzędu cyprysowców (Cupressales), liczna i bardzo zróżnicowana pod względem cech morfologicznych. Obejmuje 18-20 rodzajów, w tym ponad 130-150 gatunków. Dzieli się na 3 podrodziny:
- cyprysowe (Cupressoideae) z rodzajami cyprys (Cupressus), cyprysik (Chamaecyparis), cedrzyniec (Calocedrus) i cyprysowiec (x Cupressocyparis)
- żywotnikowe (Thujoideae) z rodzajami żywotnik (Thuja), biota (Platycladus), mikrobiota (Microbiota) i żywotnikowiec (Thujopsis)
- jałowcowe (Juniperoideae) z jedynym rodzajem jałowiec (Juniperus)

█ W systemie APG II rząd cyprysowców (Cupressales) nie istnieje, a jego rodziny - w tym rodzina cyprysowatych (Cupressaceae) - są umieszczone w rzędzie sosnowców (Pinales).

█ Na szczególną uwagę w ramach rodziny cyprysowatych zasługuje rodzaj cyprysowiec (x Cupressocyparis). Jest to bowiem jeden z nielicznych rodzajów złożonych z tzw. międzyrodzajowych mieszańców, a więc gatunków powstałych w wyniku skrzyżowania roślin należących do różnych rodzajów. Najbardziej znanym cyprysowcem jest cyprysowiec Laylanda (x Cupressocyparis leylandii Dallim.) - mieszaniec cyprysa wielkoszyszkowego (Cupressus macrocarpa) i cyprysika nutkajskiego (Callitropsis nootkatensis).

Jedynym rodzimym w Polsce przedstawicielem cyprysowatych jest jałowiec pospolity (poza bardzo rzadko spotykanym jałowcem sabińskim). Cyprysowate to w większości zimozielone drzewa i krzewy iglaste o łuskowatych lub (rzadziej) szydlastych igłach. Jedynymi rodzimymi w Polsce gatunkami cyprysowatych są jałowiec pospolity (Juniperus communis) i jałowiec sabiński (Juniperus sabina). W uprawie bardzo często występują u nas rozmaite odmiany ozdobne żywotników (Thuja) (zwłaszcza ż. zachodni, rzadziej ż. olbrzymi), cyprysików (Chamaecyparis) (m.in. c. groszkowy i c. Lawsona) oraz bioty wschodniej, znacznie rzadziej natomiast (głównie ze względu na stosunkowo chłodny klimat) można spotkać cyprysy (Cupressus) oraz żywotnikowca japońskiego (Thujopsis dolabrata). Określane wspólnym mianem iglaków odmiany dekoracyjne żywotników, cyprysików i jałowców należą w w Europie do najbardziej powszechnie uprawianych roślin ozdobnych. Rodzina cyprysowatych posiada największy zasięg w ramach klasy iglastych - rośliny do niej należące występują praktycznie we wszystkich rejonach świata na obu półkulach (poza Antarktydą i obszarami położonymi na północ od Norwegii). Także "zasięg pionowy" cyprysowatych jest imponujący. Należący do rodziny jałowiec indyjski osiąga w Tybecie wysokość 5200 m.n.p.m., co czyni go najwyżej rosnącą rośliną drzewiastą świata! Cyprysowate zasiedlają niemal każdy rodzaj terenu; brak ich jedynie w strefach polarnych oraz na niektórych dużych pustyniach (np. w centralnej części Sachary, choć i tutaj kilka gatunków zdołało się w ograniczony sposób zadomowić). Pomimo tak wielkiego zasięgu, wiele gatunków z rodziny cyprysowatych jest narażonych na wyginięcie i objętych ochroną.

Głównym przedstawicielem cyprysowatych jest rodzaj cyprys. W Europie (szczególnie jej południowej części) najbardziej rozpowszechniony jest cyprys wieczniezielony.

Do najczęściej uprawianych w Polsce roślin z rodziny cyprysowatych należą rozmaite odmiany ozdobne żywotnika zachodniego (←), bioty wschodniej (↓) oraz niektórych cyprysików, w tym cyprysika groszkowego (→).

Rodzina cyprysowatych jest bardzo zróżnicowana pod względem rozmiarów osiąganych przez swoje osobniki. Występują tu zarówno krzewy i niewielkie drzewa iglaste (np. jałowce, biota), jak i drzewa iglaste średniej wielkości (np. cyprysiki, niektóre żywotniki) aż do dużych (np. niektóre cyprysy i żywotniki) a nawet wręcz gigantycznych (sekwoja, mamutowiec) drzew iglastych. Igły cyprysowatych mają przeważnie postać zimotrwałych, ustawionych nakrzyżlegle łusek, rzadziej są to ułożone w okółkach po 3 albo 4 szydlaste szpilki (np. jałowiec). Siewki mają zawsze liście w postaci igieł, które często utrzymują się także na młodocianych osobnikach nawet u "łuskowatych" gatunków. Zresztą wśród cyprysowatych, zwłaszcza u młodych osobników, częstym zjawiskiem jest heterofila polegająca na występowaniu na tej samej roślinie różnych rodzajów liści; tu - igiełkowatych i łuskowatych. Jako rośliny wchodzące w skład klasy iglastych, cyprysowate są prawie wyłącznie roślinami jednopiennymi (wyjątkiem są tu niektóre jałowce) o kwiatach rozdzielnopłciowych i wiatropylnych. Kwiaty męskie tworzą niewielkie kwiatostany (szyszeczki), które po wyczerpaniu pyłku opadają. Żeńskie szyszeczki są zazwyczaj większe od męskich i składają się z ułożonych parami albo w okółkach łusek nasiennych, z których każda stanowi pojedynczy kwiat żeński i zawiera pod spodem 1-20 zalążków. Łuski nasienne są przeważnie całkowicie zrośnięte ze wspierającymi; mają one tarczkowaty kształt (np. cyprys, cyprysik) lub są wydłużone i zachodzące na siebie (np. żywotnik). Po zapyleniu łuski szyszeczek rozrastają się i twardnieją (rzadziej wtórnie się zrastają i stają zmięśniałe - jałowiec). W ten sposób tworzą się szyszki będące odpowiednikami owoców, których cyprysowate, jako rośliny nagonasienne, nie tworzą. Małe (dużo mniejsze niż u sosnowatych) szyszki cyprysowatych mają kulisty (podrodzina cyprysowe) lub jajowaty (podrodzina żywotnikowe) kształt. Składają się one z niewielu ułożonych parami lub w okółkach łusek nasiennych, całkowicie zrośniętych z łuskami wspierającymi. W przypadku cyprysowych łuski są tarczkowate, u żywotnikowych natomiast wydłużone i zachodzące na siebie. Dojrzałe szyszki otwierają się (zwykle dopiero po kilku latach) i uwalniają małe, przeważnie oskrzydlone nasiona. Wyjątkiem w ramach rodziny jest rodzaj jałowiec, którego gatunki nie tworzą szyszek, a ich nasiona są ukryte w mięsistych szyszkojagodach. Siewka cyprysowatych posiada zazwyczaj 2 liścienie (rzadziej 5 lub 6).

U góry (liście): Igły cyprysowatych mają zazwyczaj postać ustawionych nakrzyżlegle niewielkich, skórzastych łusek, takich jak u żywotnika zachodniego (zdj. 1), bioty wschodniej (2) czy żywotnikowca japońskiego (3). Szczególnie ciekawie wyglądają łuski tego ostatniego gatunku; grube i sztywne (jak gdyby "plastikowe") są poziomo rozpostarte (boczne) i mają na spodzie charakterystyczne, wyraźne białe plamki. Rzadziej igły cyprysowatych przyjmują postać ustawionych w okółkach szydlastych, miekkich szpilek, jak to ma miejsce u jałowca pospolitego (4). Po bokach (kwiaty): Niepozorne kwiaty cyprysowatych są zebrane w szyszeczkowate kwiatostany. Męskie szyszeczki (po lewej) są mniejsze i nietrwałe, tworzą się one na końcach gałązek. Szyszeczki żeńskie (po prawej) mają kształt przyszłych szyszek (na zdjęciach kwiatostany męskie i żeńskie żywotnika zachodniego). U dołu (szyszki): Niewielkie szyszki cyprysowatych są kuliste lub jajowate, a ich łuski nasienne są zdrewniałe i tarczkowate (np. u cyprsa wieczniezielonego - zdj. 1) lub skórzaste, wydłużone i zachodzące na siebie (np. u żywotnika zachodniego - zdj. 3). Dość nietypowe szyszki tworzy biota wschodnia (zdj. 2) - ich pokryte niebieskawym nalotem tarczki mają na swojej powierzchni charakterystyczny, kolczasty wyrostek. Wyjątkowo w ramach rodzaju gatunki jałowca zamiast szyszek tworzą mięsiste szyszkojagody (zdj. 4).

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Copyright © 2006-2025 by Piotr Gach

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)