Ostatnia
modyfikacja:
2025-06-05
modyfikacja:
2025-06-05
3. Atlas drzew i krzewów
Licznik odwiedzin:
Niniejszy atlas zawiera obszerne opisy blisko 100 najczęściej spotykanych w Polsce gatunków drzew i krzewów. Jego budowa różni się zasadniczo od ogromnej większości dostępnych na rynku opracowań tego typu, zamieszczających jedynie opisy gatunków i to uporządkowane według arbitralnie wybranych i często nie do końca jasnych kryteriów. Tu natomiast mamy do czynienia z dobrze zdefiniowanym kryterium opartym na pokrewieństwie (pochodzeniu) roślin i zastosowaniu wszystkich poziomów hierarchicznej struktury jednostek systematycznych począwszy od królestwa roślin, poprzez gromady, rzędy, rodziny i rodzaje, na gatunkach kończąc. Ważną konsekwencją takiego podejścia jest zamieszczenie w atlasie nie tylko opisów gatunków, ale także wszystkich wyższych jednostek systematycznych, do których one bezpośrednio lub pośrednio należą. Pozwala to z jednej strony na zdobycie przez Czytelnika informacji o wyższych taksonach (czyli wyodrębnionych na podstawie filogenetyki grupach roślin), z drugiej - na umiejscowienie każdego gatunku w odpowiednim kontekście przez spojrzenie na niego niejako "z góry", a więc z uwzględnieniem pozycji, jaką zajmuje on w świecie roślin. Dodatkowa zaleta polega na tym, że czytając przykładowo opis rodzaju, mamy wyszczególnione nie tylko cechy cechy wspólne jego gatunków (czyli cechy typowe dla całego rodzaju), ale również bogato ilustrowane zdjęciami różnice pomiędzy poszczególnymi gatunkami. Jest to bardzo wygodne, bo w ten sposób możemy w jednym miejscu (tj. bez konieczności ciągłego "przeskakiwania od strony do strony") porównać informacje i zdjęcia dotyczące wielu gatunków danego rodzaju, a zatem błyskawicznie nauczyć się odróżniać te gatunki od siebie. Możemy z jednej strony zobaczyć podobieństwa, z drugiej - przekonać się jak bardzo zróżnicowane mogą być cechy morfologiczne gatunków należących do tego samego rodzaju (czyli maksymalnie ze sobą spokrewnionych). Wygoda korzystania z atlasu objawia się w kilku innych jeszcze aspektach. Jednym z nich jest celowe powtarzanie informacji. Otóż jeśli jakaś cecha jest na tyle charakterystyczna dla opisywanego taksonu, że stanowi jeden z jego "znaków firmowych" a zarazem najlepszych znaków rozpoznawczych (dobrym przykładem jest tu biała kora brzozy), to informacja o niej jest umieszczana nie tylko w punkcie dotyczącym danego organu, ale również w notce z cechami rozpoznawczymi a nawet w ogólnym opisie. To celowe powtarzanie informacji jest może niezbyt eleganckie, ale za to bardzo praktyczne - pozwala bowiem dowiedzieć się o najważniejszych wyróżnikach danego taksonu bez czytania całości jego opisu. Co więcej, jeśli już zdecydujemy się przeczytać cały opis, powtarzana informacja lepiej utrwali się w pamięci. Dodatkowe cechy atlasu to kompletność, spójność oraz szczegółowość (w tym niezwykle duża, niespotykana praktycznie nigdzie indziej ilość zamieszczonych zdjęć). Kompletność atlasu polega na tym, że każdy konkretny takson danego typu jest opisany według tego samego schematu, zawierającego zawsze wypełnione treścią te same kluczowe elementy. Mamy zatem pewność, że np. dla żadnego gatunku nie zabraknie opisu drewna czy też informacji o długości życia (co często zadarza się w rozmaitych atlasach). Reguła ta ma niewiele wyjątków. Spójność oznacza z kolei, że nawet różniące się między sobą schematy dotyczące różnych typów jednostek systematycznych /patrz niżej/, posiadają pewne wspólne i uporządkowane w analogiczny sposób części.
Zastosowane schematy opisu poszczególnych typów jednostek systematycznych z konieczności różnią się od siebie (o czym niżej), posiadają jednak jedną bardzo ważną cechę wspólną - tak samo zbudowany nagłówek. Na samym jego szczycie znajduje się fragment drzewa hierarchii systemu klasyfikacji roślin, w którym wyróżniony niebieskim kolorem opisywany takson zajmuje pozycję na ostatnim poziomie, otoczony równorzędnymi z nim taksonami należącymi do tej samej jednostki nadrzędnej. Centralna część nagłówka to kolejno nazwa typu jednostki systematycznej, nazwa polska i łacińska (w nawiasie) opisywanego taksonu oraz opcjonalnie jego nazwa angielska i nazwy alternatywne (potoczne). Dla gatunków i rodzajów po lewej stronie pola z nazwami przewidziano dwa zbiory ikon oznaczających odpowiednio czy dany gatunek jest rośliną trującą, jadalną, leczniczą, chronioną czy pionierską oraz jakie preferencje posiada on względem światła, wody i temperatury (w przypadku rodzaju ikony informują czy zawiera on w przewadze gatunki o wymienionych cechach). Po prawej stronie pola z nazwami znajdziemy listę podobnych gatunków lub - dla wyższych jednostek systematycznych - liczbę gatunków (w tym także rodzimych w Polsce), które one zawierają. Najbardziej szczegółowy schemat dotyczy oczywiście gatunków. Mamy tu centralnie umieszczone pod nagłówkiem, duże zdjęcie przedstawiające typową postać pokroju danej rośliny. Z lewej strony zdjęcia głównego znajduje się notka z podanymi w skrótowej formie najważniejszymi informacjami o gatunku, z prawej - miniaturki zdjęć jego najbardziej charakterystycznych cech morfologicznych oraz notki z cechami rozpoznawczymi i ciekawostkami oraz ewentualnie grzybami związanymi z danym gatunkiem. Poniżej głównego zjęcia zamieszczony jest opis ogólny gatunku, stanowiący swojego rodzaju wstęp, ale też zawierający krótkie streszczenie przedstawionych w dalszej części szczegółowych informacji na temat poszczególnych cech morfologicznych. Pod opisem ogólnym znajduje się punkt Systematyka, w którym można znaleźć informację o przynależności danego gatunku do rodzaju, a także o jego najważniejszych odmianach. Dalsze punkty opisują kolejno występowanie danego gatunku (w tym zasięg, biotop, preferencje i długość życia), jego zastosowanie oraz cechy morfologiczne (pokrój, korzenie, kora, pędy i pąki, liście, kwiaty, owoce i nasiona, drewno). Na samym końcu umieszczono w niektórych przypadkach ciekawe i/lub użyteczne informacje dodatkowe (np. dotyczące zaleceń związanych z uprawą). Schemat opisu rodzaju jest podobny do podanego wyżej z tą różnicą, że zamiast zdjęcia głównego występuje w nim lista najważniejszych gatunków danego rodzaju, a w punkcie Systematyka widnieje informacja o przynależności rodzaju do rodziny i o gatunkach do niego należących. Wspólny schemat opisu jednostek systematycznych wyższego typu (od rodziny wzwyż) jest zdecydowanie mniej rozbudowany; zawiera on zazwyczaj tylko 3 punkty: Systematyka, Przedstawiciele oraz Cechy morfologiczne.
Struktura jednostek systematycznych jest zawsze wyznaczana przez przyjęty (wybrany) system klasyfikacji. Zanim więc przejdziemy do omawiania konkretnych taksonów, warto kilka słów powiedzieć na temat stosowanych dzisiaj systemów klasyfikacji roślin, w szczególności przyjętego w niniejszym atlasie systemu Reveala (więcej informacji związanych z systematyką roślin znajduje się we Wprowadzeniu).
We współczesnej botanice istnieje bardzo wiele systemów klasyfikacji roślin. Co więcej, systemy te podlegają ciągłym zmianom
ze względu na toczące się spory oraz pojawiające się wyniki najnowszych badań. Może to rzecz jasna rodzić problemy z wyborem
odpowiedniego systemu.
Z jednej strony mamy do dyspozycji tradycyjny, wprawdzie nieco już "wiekowy", ale jednak nadal najczęściej stosowany system
Cronquista. Na przeciwnym biegunie znajduje się natomiast system APG (ang. Angiosperm Phylogeny Group,
wraz z jego późniejszymi wersjami, z których ostatnia nosi nazwę APG II) - system bardzo nowoczesny,
oparty na najnowszych metodach molekularnych. Jego wadą jest stosunkowo mała intuicyjność i, przynajmniej na razie,
niezbyt duża popularność.
W niniejszym opracowaniu, na zasadzie pewnego kompromisu, zastosowano klasyfikację przyjętą w polskiej
Wikipedii,
czyli tzw. system Reveala.
Jest on jeszcze nieco mniej popularny od systemu Cronquista, ale niewątpliwie bardziej od niego nowoczesny.
Ogólnie zresztą obie te klasyfikacje są ze sobą w dużym stopniu zbieżne, czego nie można powiedzieć o wprowadzającym prawdziwą rewolucję
systemie APG. Ze względu jendak na nowoczesność i wielką przyszłość APG, wszędzie gdzie to możliwe, będziemy przy omawianiu
jednostek systematycznych w specjalnych uwagach wskayzwać na różnice zastosowanego systemu Reveala w stosunku do APG.
█
(cytat z Wikipedii)
System Reveala - nowoczesny system klasyfikacji roślin okrytonasiennych. Został opracowany przez amerykańskiego botanika
Jamesa L. Reveala (1941- ), profesora Uniwersytetu w Maryland (USA). Ostatnie aktualizacje systemu wprowadzane były w roku 1999.
W kolejnych latach autor tego systemu wszedł w skład Angiosperm Phylogeny Group i brał udział w tworzeniu systemu APG II.
System Reveala dzieli rośliny okrytonasienne na 5 klas: wyróżnia jednoliścienne jako osobną klasę Liliopsida, a dwuliścienne
dzieli na 4 niezależne klasy. System liczy 18 podklas, 273 rzędy i 551 rodzin.
Po tych ogólnych oraz technicznych informacjach przejdźmy do zasadniczej części atlasu, czyli do opisów poszczególnych jednostek systematycznych. Zaczynamy oczywiście od najważniejszego taksonu w świecie roślin - KRÓLESTWA ROŚLIN.
Oznaczenia stosowane w nagłówkach opisów poszczególnych jednostek systematycznych
Cechy użytkowe
-
gatunek pod ochroną
-
roślina trująca
-
roślina jadalna
-
roślina o właściwościach leczniczych
Preferencje i wymagania
-
roślina pionierska
-
roślina wybitnie pionierska
-
roślina wybitnie cieniolubna
-
roślina cieniolubna
-
roślina umiarkowanie światłolubna
-
roślina (bardzo) światłolubna
-
roślina wybitnie światłolubna
-
roślina wybitnie mało higrolubna (niemal pustynna)
-
roślina (bardzo) mało higrolubna
-
roślina umiarkowanie higrolubna
-
roślina (bardzo) higrolubna
-
roślina wybitnie higrolubna (niemal bagienna)
-
roślina bagienna
-
roślina wybitnie wrażliwa na mróz (np. tropikalna)
-
roślina (bardzo) wrażliwa na mróz
-
roślina umiarkowanie mrozoodporna
-
roślina (bardzo) mrozoodporna
-
roślina wybitnie mrozoodporna
█ W przypadku zbiorczych jednostek systematycznych (rodzajów, rodzin itd.), oznaczenie należy rozumieć jako jednostka zawierająca relatywnie dużą ilość gatunków posiadających daną cechę.