█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Rodzaj obejmujący gatunki drzew liściastych o zróżnicowanej wielkości, począwszy od krzewów i niewielkich drzew spotykanych u typowych wiśni, aż po duże i okazałe drzewa, jakimi są czereśnie (należy zwrócić uwagę, że czereśnia nie jest określeniem rodzaju; jest to zwyczajowa nazwa jednego z gatunków wiśni - patrz Systematyka). Wiśnie są znane przede wszystkim ze swoich charakterystycznych owoców, nazywanych tak samo jak rośliny macierzyste czyli wiśniami lub czereśniami. Mają one postać zwisających na długich szypułkach, stosunkowo niewielkich, zwykle kulistych, błyszczącoczerwonych pestkowców. Ich miękki i soczysty miąższ jest jadalny i do tego stopnia smaczny, że drzewa te stały się jednymi z ulubionych drzew owocowych na świecie. Smak i aromat wiśni należy do najbardziej cenionych i rozpoznawalnych spośród wszystkich znanych owoców. Oprócz bezpośredniego spożycia są one używane do produkcji soków, kompotów, dżemów i konfitur, ciast, różnego rodzaju nalewek oraz innych produktów alkoholowych. Gatunki wiśni doczekały się bardzo licznych sztucznie uprawianych odmian szlachetnych, posiadających większe i smaczniejsze owoce niż odmiany dziko rosnące. Roczna światowa produkcja wiśni i czereśni wynosi około 3 milionów ton (z czego 2/3 stanowią czereśnie). Oprócz pozyskiwania owoców, wiśnie to także często uprawiane drzewa ozdobne. Szczególnie dekoracyjne są ich tworzone w dużych ilościach białe kwiaty, efektownie przebarwiające się jesienią liście i, oczywiście, błyszczącoczerwone owoce.

W świetle oficjalnie obowiązującego podziału systematycznego wiśnia nie jest samodzielnym rodzajem, a jedynie podrodzajem - o nazwie łacińskiej Cerasus - dużego, bardzo zróżnicowanego pod względem form rodzaju śliwa (Prunus). Mimo to w niniejszym atlasie zdecydowaliśmy się zastosować podział tradycyjny, wydzielający gatunki podrodzaju Cerasus rodzaju śliwa do oddzielnego "rodzaju" wiśnia. Zachowujemy równocześnie dla tego umownego "rodzaju" nazwę łacińską Prunus w celu podkreślenia jego ścisłego związku z szeroko rozumianą śliwą. Od typowych, wąsko definiowanych śliw, wiśnie różnią się przede wszystkim owocami umieszczonymi na długich szypułkach (o długości przekraczającej długość owocu), zwykle mniejszymi, prawie kulistymi, połyskującymi i nie pokrytymi woskowym nalotem. Pestka wiśni, w odróżnieniu od typowych śliw, jest kulista (nie spłaszczona).
█ I tu od razu drobna uwaga. Użycie w niniejszym atlasie słowa Prunus jako nazwy umownego "rodzaju" wiśnia nie jest do końca poprawne. Jest to bowiem połączenie nazwy łacińskiej wg oficjalnie obowiązującego systemu z nazwą polską wg systemu tradycyjnego. Takie rozwiązanie ma jednak tę zaletę, że z jednej strony wskazuje na oficjalną przynależność wiśni do szeroko rozumianego rodzaju śliwa, z drugiej - pozwala zachować polskie, powszechnie stosowane nazewnictwo i podkreśla różnice morfologiczne pomiędzy wiśniami i typowymi śliwami. Jest jeszcze jeden powód. Otóż, przykładowo, chcąc zgodnie z obowiązującym systemem podać polską nazwę wiśni pospolitej czyli gatunku o nazwie łacińskiej Prunus cerasus, należałoby zamiast "wiśnia" użyć słowa "śliwa". Powstaje jednak wówczas pytanie o drugi człon nazwy, określający gatunek. Pozostawiając dotyczczasowy człon - "pospolita" dostalibyśmy nazwę "śliwa pospolita", co w żaden sposób nie nawiązuje do wiśni. Należałoby więc zamienić nazwę gatunkową "pospolita" na przymiotnik wskazujący, że chodzi o wiśnię, a więc np. "wiśniowa". Dostalibyśmy wówczas nazwę "śliwa wiśniowa" i wszystko byłoby jak najbardziej poprawnie, gdyby nie to, że taka akurat polska nazwa jest już niestety zarezerwowana dla zupełnie innego gatunku - Prunus cerasifera, należącego do typowych śliw.

Rodzaj wiśnia obejmuje ok. 60 gatunków; z tego w Polsce naturalnie występują dwa: wiśnia ptasia (P. avium) nazywana popularnie czereśnią oraz rosnąca na południowych wyżynach i znajdująca się pod ochroną wiśnia karłowa (inaczej wisienka stepowa - P. fruticosa). Formalnie czereśnia to tylko jeden sposród kilkudziesięciu gatunków wiśni. Drzewo to jednak na tyle różni się od pozostałych gatunków, że czasami traktuje się je jako oddzielny rodzaj. Niezależnie od tego, gatunki należące do "rodzaju" wiśnia dzieli się na dwie grupy. Pierwsza z nich obejmuje tylko czereśnię (P. avium) i charakteryzuje się nieco większymi i słodszymi owocami, które posiadają bardziej jędrny miąższ i są używane głównie do bezpośredniego spożycia. Drugą grupę stanowią wszystkie pozostałe gatunki. Pochodzą one od wiśni pospolitej (P. cerasus) i cechują się kwaskowatymi w smaku, przeważnie nieco mniejszymi i bardziej miękkimi owocami, używanymi głównie w przemyśle przetwórczym. Różnice pomiędzy czereśnią, a typowymi wiśniami dotyczą nie tylko owoców, ale także pokroju. Czereśnia to okazałe, osiągające nawet 30m wysokości drzewo, podczas gdy większość gatunków wiśni stanowią krzewy lub niewielkie, nie przekraczające 10m wysokości drzewka.
█ Wiśnia pospolita krzyżuje się z czereśnią dając mieszańce nazywane czerechami lub kwasówkami.

Z gatunków uprawianych jako drzewa ozdobne na wyróżnienie zasługują wiśnia piłkowana (P. serrulata - gatunek o niezwykle obfitych, intensywnie różowych kwiatach osiągających 6cm średnicy) oraz czarnoowocowa wiśnia wonna (P. mahaleb), nazywana antypką.

  Występowanie / Zastosowanie

Zasięg. Strefa umiarkowana półkuli północnej. Zdecydowana większość gatunków wiśni pochodzi z Azji; jedynymi wyjątkami są 2 gatunki pochodzące z Europy oraz 3 z Ameryki Północnej. Biotop. Większość odmian jest sztucznie uprawiana. Odmiany naturalne występują głównie pojedynczo na brzegach lasów, w zadrzewieniach śródpolnych, na nieużytkach itp. Wiśnia ptasia (czereśnia) jest jednym z niewielu gatunków wiśni, który można traktować jako typowe drzewo leśne. Preferencje. Drzewa generalnie światło- i ciepłolubne, bardzo wymagające jeśli chodzi jakość i wilgotność gleby, wrażliwe na niekorzystne czynniki, głównie na mróz i wiosenne przymrozki, wymagające wielu czynności pielęgnacyjnych, w tym ochrony owoców przed ptakami. Długość życia i tempo wzrostu. Drzewa krótkowieczne. Najdłużej, około 80-90(100) lat, żyje czereśnia. Zastosowanie. Sztucznie hodowane odmiany szlachetne wiśni i czereśni są jednymi z najważniejszych drzew w europejskim sadownictwie. Ich owoce mają wyjątkowo specyficzny aromat; oprócz bezpośredniego spożycia są masowo używane do produkcji całej gamy przetworów (dżemy, soki, alkohole, ciasta itp.). Ze względu na dużą zawartość melatoniny znajdują też zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym, gdzie są stosowane do produkcji leków uspakajających, przeciwdziałających zawałom serca, przeciwbólowych, przeciwzapalych itp. Mimo bardzo dużego światowego zapotrzebowania na wiśnie i czereśnie, owoce te należą do stosunkowo drogich. Ma to związek z dużymi kosztami wiążącymi się z ich uprawą - drzewa wymagają irygacji i oryskiwania, są wyjątkowo delikatne i wrażliwe na wiosenne przymrozki, mocny wiatr, grad itp. Owoce wiśni i czereśni należą też do najchętniej zjadanych przez ptaki, które w ten sposób powodują znaczne straty. Ze względu na atrakcyjne, tworzone w dużych ilościach kwiaty, drzewa te są również popularnymi roślinami ozdobnymi. Drewno wiśni i czereśni należy do bardzo wartościowych i znajduje wiele zastosowań w przemyśle (głównie meblowym).

Wiśnia pospolita (↓) to niewielkie, nisko rozgałęzione drzewko, czasami też przyjmujące krzewiastą postać. Zupełnie inny pokrój posiada czereśnia (→). Drzewo to może osiągać nawet ponad 20m wys. i ok. 1m średnicy pnia.   Pokrój / Korzenie Pokrój. Większość gatunków wiśni to krzewy lub niewielkie drzewa liściaste. Posiadaja one przeważnie krótki, nisko rozgałęziony pień i szeroką koronę. Wyjątek stanowi wiśnia ptasia (czereśnia) będąca wysokim i okazałym drzewem, osiągającym nawet 30m wysokości. Na przeciwległym biegunie znajduje się nasz drugi rodzimy gatunek - wiśnia karłowata - niewielki, nie przekraczający 1m wysokości krzew. System korzeniowy rozbudowany, ale raczej płytki.

↑ Wśród zebranych w pęczki pąków wiśni występuje pąk szczytowy.   Kora / Pędy i pąki Kora u większości gatunków brunatnoczerwona, mniej lub bardziej błyszcząca i dość gładka, posiadająca poprzeczne, poziome bruzdy, u starych drzew łuszczy się często poziomymi pasmami. → Czerwonobrunatna, błyszcząca kora czereśni jest dość gładka i poziomo bruzdowana. Młode pędy najczęściej czerwonawobrunatne, bezcierniowe, krótkopędy grube, wałeczkowate. Pąki na krótkopędach zebrane w klastry po kilka sztuk, jajowate, najczęściej lekko zaostrzone, pąk szczytowy obecny (różnica w stosunku do typowych śliw).

Liście gatunków wiśni są zwykle eliptyczne i mają piłkowany brzeg (na zdj. liść czereśni). Kwiaty wiśni posiadają 5 białych, wolnych płatków korony, jeden słupek oraz liczne pręciki z żółtymi pylnikami.   Liście / Kwiaty Liście blaszkowate, pojedyncze. Blaszka eliptyczna lub odwrotnie jajowata, przeważnie zaostrzona, na brzegu regularnie piłkowana, z wierzchu zwykle zielona i gładka. Ustawienie: skrętoległe na ogonkach. Okres występowania: IV-X. U większości gatunków liście rozwijają się stosunkowo późno - pod koniec IV lub na początku V. Jesienią przebarwiają się zależnie od gatunku, najczęściej na intensywnie żółty lub pomarańczowoczerwony kolor. Kwiaty obupłciowe, owadopylne, zebrane na długich szypułkach w skąpokwiatowe baldaszki lub baldachgrona (rzadko pojedyncze). Kwiaty posiadają podwójny, 5-krotny, wolnopłatkowy okwiat. Płatki korony szerokojajowate do okrągławych, u większości gatunków czysto białe (rzadziej różowe). Pręciki ustawione w 10-członowych okółkach, pylniki żółte, słupek jeden. Szczególnie piękne kwiaty posiada wiśnia piłkowana (P. serrulata) - są one tworzone niezwykle obficie, bardzo duże (do 6cm średnicy) i mają intensywnie różowy kolor. Okres kwitnienia: od kwietnia do maja (najczęściej krótko przed rozwojem liści).

Nazywane wiśniami lub czereśniami owoce wiśni to niewielkie, kuliste pestkowce osadzone na długich szypułkach. U wiśni pospolitej (po lewej) są one nieco mniejsze niż w przypadku uprawianych odmian czereśni (po prawej).   Owoce i nasiona Tzw. wiśnie lub czereśnie - umieszczone na długich i cienkich szypułkach małe, kuliste pestkowce, zawierające w środku twardą i gładką pestkę, otoczoną przez mięsisty miąższ. Owoce są gładkie i błyszczące; ich kolor jest zwykle czerwony (czarny u wiśni wonnej - antypki), ale jego odcień zależy od gatunku i odmiany. Owoce gatunków należących do podrodzaju Cerasus - tzw. wiśnie cechują się kwaskowatym smakiem i stosunkowo dużą miękkością miąższu; są one używane głównie w przemyśle przetwórczym. Kwaśny smak wiśni wynika z dużej zawartości kwasów organicznych (cytrynowy i jabłkowy); oprócz tego posiadają one też większą niż w czereśniach zawartość związków manganu i jodu. Z kolei owoce wiśni ptasiej - czereśnie charakteryzują się nieco większymi rozmiarami, słodszym smakiem i bardziej jędrnym miąższem. Są one używane głównie do bezpośredniego spożycia. Oczywiście w ramach obu grup owoce sztucznie uprawianych odmian szlachetnych posiadają zdecydowanie lepsze walory użytkowe (w tym smakowe) niż odmiany dziko rosnące. Okres dojrzewania owoców: zależny od gatunku; zwykle jest to VII lub VIII, ale owoce niektórych uprawianych odmian czereśni mogą dojrzewać już nawet w drugiej połowie V. Okres owocowania jest bardzo krótki - owoce dojrzewają szybko i równie szybko opadają, a okres zbioru rzadko przekracza 2 tygodnie.

  Drewno

U większości gatunków twardziel posiada piękny, czerwonobrunatny kolor, czasami o odcieniu głębokiej czerwieni. Słoje są zwykle drobne i dość jednorodne; ich delikatny rysunek ma postać ciemnoczerwonych linii i cętek. Drewno jest twarde, a równocześnie sprężyste i odporne na obciążenia mechaniczne, posiada średnią gęstość, dobrze poddaje się obróbce; w zasadzie jedyną jego wadą jest stosunkowo mała odporność na niekorzystne warunki atmosferyczne. Jest stosowane głównie do produkcji wysokogatunkowych mebli i oklein, płyt podłogowych a także elementów instrumentów muzycznych. Ze względu na specyficzny aromat drewno wiśni jest także używane do wędzenia mięsa.

  Inne informacje

█ Odmiany uprawne wiśni i czereśni są najbardziej (choć w niejednakowym, zależnym od odmiany stopniu) wrażliwe na trzy choroby: drobną plamistość liści, brunatną zgniliznę drzew pestkowych oraz raka bakteryjnego.

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Copyright © 2006-2024 by Piotr Gach

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)