█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Rodzaj małych do średniej wielkości drzew i krzewów liściastych, pospolicie występujących w strefach umiarkowanej i chłodnej półkuli północnej. Spośród drzew liściastych olsze wyróżniają się przede wszystkim unikalnymi owocostanami. Mają one postać małych, jajowatych, zdrewniałych szyszeczek umieszczonych przeważnie na trzoneczkach i utrzymujących się na roślinie przez cały rok lub nawet wiele lat (żadne inne europejskie drzewo liściaste nie posiada podobnej cechy). Owocostany powstają z maleńkich, ciemnopurpurowych szyszeczek stanowiących kwiatostany żeńskie. Kwiaty męskie są z kolei zebrane w zwisające podłużne kotki, podobne do występujących u leszczyny czy brzozy. Zakwitają one bardzo wcześnie na wiosnę, długo przed rozwinięciem się liści (z wyj. olszy zielonej). Drewno olsz jest łatwe do rozpoznania ze względu na bardzo jaskrawy, ceglastopomarańczowy kolor ujawniający się po krótkim czasie wskutek reakcji z powietrzem. Cechuje się ono niezwykłą wręcz odpornością na gnicie i dobrymi właściwościami opałowymi.

Olsze są znane z wyjątkowej higrolubności - drzewa te stanowią bodaj najbardziej typowy element nadrzecznego krajobrazu. Praktycznie wszędzie tam, gdzie teren jest podmokły, można spotkać olsze. Wiele gatunków czuje się dobrze na terenach okresowo zalewanych lub nawet pokrytych stagnującą wodą. Z moich obserwacji wynika, że zlokalizowanie na pewnym obszarze pasma olsz pozwala z dużym prawdopodobieństwem spodziewać się w tym miejscu płynącej rzeki lub bagien. Olsze to rośliny pionierskie, charakteryzujące się bardzo małymi wymaganiami i dużym tempem wzrostu, posiadające zdolność zasiedlania szczególnie trudnych terenów. Co więcej, za pośrednictwem korzeni większość gatunków olsz wchodzi w symbiozę z promieniowcami wiążącymi atmosferyczny azot, dzięki czemu rośliny te posiadają wyjątkową zdolność użyźnianinia gleby. Z uwagi na wymienione cechy olsze są często wykorzystywane jako przedplon na terenach o jałowych glebach oraz do umacniania brzegów rzek i zbiorników wodnych.

Rodzaj olsza obejmuje 35-50 gatunków, z których w Polsce naturalnie występują trzy: olsza czarna (A. glutinosa), olsza szara (A. incana Moench) i olsza zielona (A. viridis DC). Z obcych gatunków można wymienić rzadko uprawianą u nas olszę sercowatą (A. cordata). Drzewo to, uważane za jedną z najładniejszych olsz, pochodzi z południowej Europy (dokładniej Włoch, Korsyki i Krety). Osiąga ono kilkanaście metrów wysokości i posiada sercowate, nieco skórzaste liście.

Typowymi siedliskami olsz są brzegi rzek i mokradła.   Występowanie / Zastosowanie Zasięg. Strefa umiarkowana i chłodna Europy, Azji i Ameryki Północnej, północna Afryka. █ Olsze szara i zielona sięgają na północ aż do 70° szerokości geograficznej. Biotop. Rośliny pionierskie, zasiedlające praktycznie każdy rodzaj terenu, jednak zdecydowanie najlepiej czujące się na glebach wilgotnych i mokrych. Typowe siedliska olsz to przede wszystkim okresowo zalewane brzegi rzek (w tym głównie lasy łęgowe) i tereny z trwale stagnującą wodą (olsy, bagna, torfowiska, podmokłe łąki, zabagnione zbocza itp.). Przykładowo typowym siedliskiem o. czarnej na terenach okresowo zalewanych jest las łęgowy (podmokły, okresowo zalewany las porastający doliny rzeczne), a na terenach bagiennych - ols (las porastający bagna, z trwale stagnującą wodą). O. szara i zielona zasiedlają głównie brzegi górskich rzek i strumieni oraz zabagnione zbocza, z tym, że o. szara jest rozpowszechniona w dużej części południowej Polski, o. zielona natomiast występuje tylko w Bieszczadach. Poza naturalnymi siedliskami olsze można spotkać najczęściej na różnego rodzaju nieużytkach, w okolicach przydrożnych rowów, na hałdach itp. Ze względu na szybki wzrost i małe wymagania są to także drzewa dość pospolite na terenach zurbanizowanych (sadzone przy drogach, na osiedlach itd.). Preferencje. Jako rośliny pionierskie, olsze posiadają bardzo małe wymagania. Zdecydowanie preferują one gleby wilgotne do bardzo mokrych. Długość życia i tempo wzrostu. Rośliny krótkowieczne, szybko rosnące. W zależności od gatunku osiągają wiek od kilkudziesięciu do około 120 lat (najdłużej żyje olsza czarna). Zastosowanie. Olsze są ogólnie uważane za drzewa niezbyt szlachetne, przez niektórych traktowane nawet jako chwasty. Wynika to głównie z dużej zdolności olsz do kolonizowania nowych terenów, ich krótkowieczności oraz szybkiego wzrostu. Jednak to właśnie te cechy w połączeniu z wyjątkową zdolnością olsz do wchodzenia w symbiozę z bakteriami wiążącymi atmosferyczny azot powodują, że rośliny te są niezastąpione jako przedplon poprawiający jakość gleby na terenach przeznaczonych do zalesienia, nadają się też idealnie do rekultywacji terenów poprzemysłowych, umacniania zboczy, brzegów rzek itd. Wodoodporne drewno olsz jest używane m.in. do produkcji rozmaitych konstrukcji wodnych, ale także w papiernictwie, meblarstwie (forniry) oraz jako wysokiej jakości opał. Kora i liście znajdują zastosowanie w garbarstwie, są też używane do produkcji niektórych preparatów leczniczych (stosowanych m.in. przy oparzeniach i do gojenia ran). Czasami sadzone też jako drzewa zieleni miejskiej (walory: ozdobne kotki wiosną, późno opadające liście).

↓ Osiągająca mniejsze rozmiary olsza szara wyrasta jako małe drzewo lub duży krzew. ↓ Olsza zielona to z kolei przykład typowego, niewielkiego krzewu.   Pokrój / Korzenie Pokrój zależny od gatunku, zwykle jednak są to niewysokie lub średniej wielkości (rzadko duże) drzewa liściaste oraz krzewy. → Olsza czarna jest średnio wysokim drzewem liściastym o stożkowatej koronie i pniu widocznym do samego wierzchołka, a więc o pokroju przypominającym drzewa iglaste. Korzenie. Olsze posiadają rozbudowany i mocny system korzeniowy. W zależności od gatunku może on być głęboki (np. olsza czarna) albo płaski, ale rozległy i silnie rozrośnięty (np. olsze szara i zielona). Korzenie wytwarzają liczne odrośla służące do rozmnażania wegetatywnego. █ Cechą wspólną gatunków olszy jest wchodzenie w symbiozę z bakteriami z rzędu promieniowców, wiążącymi atmosferyczny azot. Proces ten zachodzi w bulwkowatych naroślach występujących na korzeniach i w znaczny sposób poprawia jakość gleby. Dlatego właśnie olsze są często stosowane jako przedplon (najbardziej spośród krajowych gatunków nadaje się do tego olsza szara).

  Kora / Pędy i pąki

Kora zależna od gatunku. Spośród rodzimych olsz najbardziej wyróżnia się tu olsza czarna (po lewej). Jej ciemnobrunatnoszara kora jest głęboko łuskowato spękana. Kora olszy szarej (w środku), podobnie jak zielonej (po prawej) jest jasnoszara i zawsze pozostaje stosunkowo gładka. Pąki przeważnie umieszczone na trzoneczkach i tępe (z wyj. olszy zielonej).

Olsza czarna wyróżnia się łuskowato spękaną na poletka, szaroczarną korą.	Kora olszy szarej jest gładka i znacznie jaśniejsza (szara) niż u olszy czarnej.	Olsza zielona, podobnie jak szara, tworzy gładką i szarą korę.

Młode pędy olszy czarnej są kanciaste. Tępo zakończone, lepkie pąki są umieszczone na trzoneczkach.	Olsza szara posiada pędy i pąki podobne do występujących u czarnej, ale jej pąki są nieco ciemniejsze i suche.	Olsza zielona odróżnia się od poprzednich gatunków obłymi pędami i ciemnoczerwonymi, szpiczastymi pąkami, siedzącymi na pędach bez trzoneczków.

  Liście

Blaszkowate, pojedyncze. Blaszka eliptyczna, jajowata, odwrotnie jajowata lub okrągława, na brzegu podwójnie piłkowana lub ząbkowana (rzadko klapowana). Ustawienie: skrętoległe na ogonkach. Okres występowania: Liście opadają na zimę bez przebarwienia.

Podobnie jak pod względem pokroju i kory, także w kwestii liści najbardziej wyróżnia się olsza czarna (po lewej). Jej liście są szeroko odwrotnie jajowate do okrągławych, a na szczycie posiadają zwykle niewielkie wcięcie. Eliptycznojajowate liście olszy szarej (w środku) i zielonej (po prawej) mają przynajmniej lekko zaznaczony wierzchołek.			Jesienią liście olsz opadają (usychają) bez przebarwienia (na zdj. u o. szarej).

  Kwiaty / Owoce i nasiona

Kwiaty rozdzielnopłciowe, rozmieszczone jednopiennie, wiatropylne, wyrastające w szczytowych rozgałęzieniach pędów, u większości gatunków zawiązują się już latem i zimują (nie okryte łuskami) uśpione. Kwiaty męskie zebrane w kotkowate kwiatostany. Kotki zgrupowane po kilka sztuk, zwisające na szypułkach, walcowate, po wyczerpaniu pyłku opadają. Kwiaty żeńskie zebrane w maleńkie, jajowate szyszeczki w zależności od gatunku osadzone na trzoneczkach albo siedzące, zwykle ciemnopurpurowoczerwone (czasem zielonawoczerwone), w trakcie dojrzewania znacznie się powiększające i zieleniejące. Okres kwitnienia: III-IV (z wyj. o. zielonej przed rozwinięciem liści). █ Uwaga. Pyłek olsz u niektórych osób może wywoływać objawy alergiczne. Owoce i nasiona. Drobne i płaskie, wąsko oskrzydlone orzeszki zebrane w charakterystyczne owocostany mające postać małych, zdrewniałych "szyszeczek". Szyszeczki osadzone na trzoneczkach lub siedzące, jajowate, małe - wielkości 1-2cm, po dojrzeniu brązowe do brunatnoczarnych, zimują na gałęziach i opadają w całości (czasem po kilku latach). Orzeszki roznoszone przez wodę i wiatr. Okres dojrzewania owoców: wczesna do środkowej jesieni. Zdrewniałe szyszeczki po uwolnieniu nasion utrzymują się na drzewie przez cały rok lub nawet przez wiele lat. █ Owocostany w postaci jajowatych, zdrewniałych szyszeczek utrzymujących się na drzewie przez cały rok stanowią doskonałą cechę identyfikacyjną, pozwalającą bez trudu rozpoznać olsze o każdej porze roku (żadne inne europejskie drzewo liściaste nie posiada podobnej cechy). █ Nasiona krótko zachowują zdolność kiełkowania; aby wykiełkować, muszą szybko trafić na wystarczająco wilgotne podłoże.

Kwiaty męskie olsz są zebrane w zwisa- jące, żółtobrązowe kotki. Kwiaty żeńskie tworzą maleńkie, jajowate szyszeczki koloru purpurowoczerwonego.	Charakterystyczne są owocostany olsz. Są to małe, jajowate, zdrewniałe szyszeczki koloru brązowego lub czarniawego i utrzymujące się na drzewie przez cały rok. U olszy czarnej (po lewej) są one umieszczone na wyraźnych, ok. 1cm trzoneczkach, u olszy szarej natomiast - (niemal) siedzące (po prawej).

Drewno Nazywane "olchą" beztwardzielowe drewno olsz jest żółtawobiałe, jednak w reakcji z powietrzem szybko przyjmuje bardzo charakterystyczny, (jaskrawo)pomarańczowy kolor (po wyschnięciu drewno blednie, ale po namoczeniu na powrót staje się jaskrawo zabarwione), jest lekkie i miękkie, nietrwałe na powietrzu, za to bardzo trwałe w wodzie, łatwo łupliwe i dość kruche, łatwo zapalne. Najlepsze jakościowo drewno posiada o. czarna - wyjątkowo odporne na gnicie może ono wytrzymać w wodzie nawet 100 lat(!), jest stosowane m.in. do budowy konstrukcji wodnych, ale także w przemyśle papierniczym oraz jako opał. Drewno o. szarej ma podobne, choć nieco gorsze właściwości, jego znaczenie w przemyśle jest mniejsze. Drewno o. zielonej ze względu na małe rozmiary rośliny i rzadkość występowania praktycznie nie znajduje zastosowania. → Drewno olsz na powietrzu zabarwia się na pomarańczowy kolor (na zdj. obok drewno olszy szarej).

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Copyright © 2006-2025 by Piotr Gach

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)