█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Pochodzący z Półwyspu Bałkańskiego kasztanowiec biały jest jednym z pierwszych drzew obcego pochodzenia, które dotarły do Polski. Jest to okazałe drzewo liściaste o grubym pniu i szerokiej, kopulastej koronie. Najbardziej charakterystyczne są nasiona kasztanowca, zwane potocznie kasztanami¹. Wielkie, brunatnoczerwone, posiadają delikatnie słojowaną i mocno błyszczącą powierzchnię przypominającą politurowane drewno i od niepamiętnych czasów wraz z żołędziami stanowią jedną z ulubionych zabawek dzieci, które łącząc je ze sobą za pomocą zapałek konstruują z nich różnego rodzaju ludziki, zwierzaki itp. Z zewnątrz kasztany są otoczone zielonymi, skórzastymi okrywami, których powierzchnia jest z rzadka pokryta ostrymi kolcami i które po dojrzeniu otwierają się pękając na trzy części. Na uwagę zasługują rozmiary kasztanów. Osiągają one 4cm średnicy i tym samym należą do największych nasion wytwarzanych przez drzewa. Poza kasztanami, kasztanowce nieodłącznie kojarzą się z okresem matur. Ma to związek z ich dużymi, stożkowatymi kwiatostanami, przypominającymi stojące na gałęziach białe świece i zakwitającymi na początku maja, a więc właśnie w czasie zdawania matur (ostatnio jednak wskutek coraz wcześniejszych i cieplejszych wiosen kasztanowiec kwitnie coraz wcześniej i stopniowo przestaje być symbolem matur). Omawiając kasztanowca zwyczajnego nie sposób oczywiście pominąć jego charakterystyczne, dłoniasto złożone liśćie. Wyróżniają się one nie tylko kształtem, ale, podobnie jak wiele innych organów tego gatunku, wyjątkowo dużymi rozmiarami. W sprzyjających warunkach mogą osiągać nawet 40cm średnicy(!), co jest wynikiem bardzo rzadko spotykanym u innych drzew występujących na terenie Polski. Jeśli do tej kolekcji "naj-" dodamy jeszcze największe spośród wszystkich europejskich drzew pąki i jedne z najgrubszych pędów, rysuje się obraz nie tylko bardzo ozdobnego, ale i niezwykle interesującego pod względem morfologicznym drzewa.

Obok wymienionych walorów dekoracyjnych, kasztanowiec zwyczajny posiada również kilka cech, które czasami mogą być traktowane jako jego wady. Jedną z nich jest rozłożysta korona dająca rozległy i wyjatkowo głęboki cień (zagłuszający rośliny runa), inna wiąże się z zaśmiecaniem ulic i chodników przez obficie opadające owoce, jeszcze inna - z wyjątkowo dużą wrażliwością drzewa na niekorzystne warunki środowiskowe oraz jego podatnością na choroby i szkodniki. Także drewno kasztanowca odznacza się słabymi parametrami i jest rzadko używane. Wszystkie te niedogodności stanowią jednak niewielką cenę, którą trzeba zapłacić za obcowanie z tak pięknym i niezwykłym drzewem. Dlatego pomimo swoich wad, kasztanowiec zwyczajny już dawno na dobre zadomowił się w Polsce, stając się popularnym i niezwykle lubianym drzewem, sadzonym głównie w parkach, wzdłuż dróg i alei.
__________________________________
1) Ze względu na podobieństwo owoców i nasion, kasztanowce są często błędnie nazywane kasztanami. Trzeba jednak podkreślić, że z botanicznego punktu widzenia określenie kasztan dotyczy zupełnie innego rodzaju drzew.

Zdecydowanie najczęściej uprawiany gatunek kasztanowca w Polsce. Jego bezowocowa (posiadająca płonne kwiaty) odmiana pełnokwiatowa 'Baumanii' rozwiązuje problem śmiecenia. Istnieje też wąskopokrojowa odm. stożkowata 'Pyramidalis'.

  Występowanie

Zasięg. Półwysp Bałkański, dokładniej niewielkie obszary północnej Grecji, Albanii, Macedonii, Serbii i Bułgarii. Od XVI w. sadzony w innych częściach Europy (najpierw w Austrii - 1576r.), gdzie, podobnie jak lilak pospolity, dotarł w wyniku tureckiej ekspansji. Do Polski drzewo trafiło w XVII w. jako jedno z pierwszych uprawianych u nas drzew ozdobnych obcego pochodzenia. W tej chwili jest tu całkowicie zadomowione, a nawet powszechnie (choć błędnie!) uważane za rodzime.
█ Naturalny zasięg kasztanowca zwyczajnego został ograniczony w czasie ostatniego zlodowacenia, kiedy drzewo to zupełnie zniknęło z obszarów położonych na północ od Alp.
Biotop. Na stanowiskach naturalnych (Bałkany) występuje do wysokości 1000(1200)m.n.p.m., głównie jako domieszka w wilgotnych i cienistych lasach (pod)górskich. Rośnie prawie zawsze pojedynczo i w dużym rozproszeniu, nigdzie nie tworzy czystych drzewostanów. W Polsce jest często uprawiany jako drzewo ozdobne, sporadycznie jest też sadzony w lasach w celu skarmiania kasztanami zwierząt płowych.
Preferencje. Gatunek wymagający, preferuje gleby żyzne, bogate w wapno, głębokie i wilgotne, światłolubny jednak zupełnie dobrze znoszący zacienienie, mrozoodporny; jego wadą jest wyjątkowo duża podatność na choroby i szkodniki (patrz Inne informacje).
Długość życia i tempo wzrostu. Drzewo stosunkowo krótkowieczne, szybko rosnące. Osiąga wiek 150-200(250) lat.
█ Według Pacyniaka najstarszy w Polsce kasztanowiec biały liczy ok. 255 lat i rośnie w Lubiniu (gm. Krzywiń, woj. wielkopolskie). Więcej informacji na ten temat - patrz punkt Wybrane okazy.
█ Zgodnie z tabelą wiekową drzew Majdeckiego pod względem tempa przyrostu grubości pnia, kasztanowiec ustępuje jedynie topolom i wierzbom, osiągając 1 metr średnicy pnia w ciągu zaledwie ok. 115 lat. Ogromna większość pozostałych drzew potrzebuje na to minimum 130-150 lat.

  Zastosowanie

Z uwagi na swoje wyjątkowe walory dekoracyjne (gęste, cieniodajne korony, wielkie i bardzo atrakcyjne liście, kwiatostany i owoce), kasztanowce już dawno stały się niezwykle popularnymi drzewami ozdobnymi, przede wszystkim parkowymi i alejowymi, nieco rzadziej - ze względu na duże rozmiary - sadzonymi w ogrodach. Najlepiej prezentują się pojedyncze osobniki na otwartej przestrzeni lub sadzone w szpalerach, ale z znacznej odległości od siebie (drzewo lubi "mieć dużo miejsca"). Ich nasiona (kasztany) stanowią pożywną karmę dla zwierzyny (skrobia), a dzięki dużej zawartości saponin są też używane do wyrobu klejów, kosmetyków, mydła, środków piorących, substancji gaśniczych itp. Kwiaty, kora i owoce kasztanowca zwyczajnego posiadają cenne właściwości lecznicze i są stosowane do produkcji rozmaitych leków, w tym wyksztuśnych, związanych z niewydolnością krążenia, żylakami, oparzeniami, stanami zapalnymi żołądka i jelit, reumatyzmem, artretyzmem², hemoroidami itp. Drewno kasztanowców nie przedstawia większej wartości użytkowej.
█ Kasztanowce stwarzają nieco problemów jesienią, kiedy to zaśmiecają drogi i chodniki spadającymi kasztanami i ich grubymi, skórzastymi okrywami.
__________________________________
2) W niektórych japońskich szpitalach chorym cierpiącym na reumatyzm lub artertyzm nakłada się specjalne kamizelki z kasztanami albo poleca nosić je w kieszeniach (czasami też po prostu wkłada się kasztany pod materac).

  Pokrój

Okazałe drzewo liściaste o grubym pniu i szerokiej, kopulasto wysklepionej koronie. Rozmiary. Wysokość 20-25(30)m. Średnica pnia 1-1.5(2)m.
█ Wyjątkowo spotyka się (także w Polsce) egzemplarze wyższe, osiągające nawet do 35m wysokości i grubsze - nawet powyżej 6m obwodu pnia.
█ Jak podaje strona Tall Trees, najwyższy w Europie kasztanowiec zwyczajny rośnie w Anglii i mierzy 38m (wynik niepotwierdzony); nieco niższy, rosnący w Wulperhorst w Holandii osobnik ma wysokość 36.8m (JPh, 2011, laser). Z kolei wg strony Monumental Trees, najgrubsze drzewo tego gatunku w Europie, z pniem o obwodzie 5.60m (Φ 1.78m) (JPh, 2009), rośnie w Dinxperlo w Holandii.
█ Najgrubszy w Polsce kasztanowiec zwyczajny - drzewo o obwodzie pnia 5.48 (Φ 1.74m) (PG+KW, 2014) - rośnie w miejscowości Jawor w woj. dolnośląskim. Minimalnie ustępuje mu pod względem grubości pnia najstarszy i najbardziej okazały kasztanowiec w naszym kraju, rosnący w miejscowości Lubiń w gminie Krzywiń w woj. wielkopolskim. Obwód pnia tego pięknego i niezwykle okazałego drzewa wynosi 5.36m (Φ 1.71m) (PG, 2011), a jego wysokość dochodzi do 25m ( (PG, 2011, laser). Więcej informacji na ten temat - patrz punkt Wybrane okazy. Najwyższy z kolei osobnik gatunku jest zlokalizowany w pobliżu miejscowości Próchnik k. Elbląga i mierzy 31m wysokości. Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.
Szczegóły pokroju. Pień gruby, często skręcony wzdłuż własnej osi, przeważnie nisko rozwidlony na kilka równorzędnych, początkowo stromo wznoszących się ku górze konarów. Korona zwykle bardzo rozłożysta (rzadziej wydłużona), kopulasto wysklepiona, bardzo gęsta. Konary grube, zwykle łukowato wygięte w ten sposób, że przy pniu wznoszą się bardzo stromo, potem coraz łagodniej, aż w końcu czasami lekko opadają. Gałęzie nieregularnie, kanciasto powyginane. Końcowe gałązki grube i długie, w dolnej części korony zgrupowane w gęste, zwisające pionowo w dół wiązki przypominające grube kable, przy końcach łukowato wygięte w górę.

Kasztanowiec zwyczajny to okazałe drzewo liściaste o grubym pniu i szerokiej, kopulasto wysklepionej koronie.	Korona starych drzew bywa bardzo rozłożysta. Zdarza się, że jej szerokość przekracza nawet wysokość całego drzewa!

↓ Dzięki niebanalnemu pokrojowi drzewo prezentuje się efektownie także w zimie.

↓ Gruby pień kasztanowca jest zwykle wyraźnie skręcony wokół swojej osi.

Więcej...

  Wybrane okazy

█ Kasztanowiec w Jaworze. Najgrubszy kasztanowiec w Polsce rośnie na terenie niewielkiego parku miejskiego w miejscowości Jawor w woj. dolnośląskim. Obwód pnia rekordzisty wynosi 5.48m (Φ 1.74m; PG+KW, 2014), zaś jego wysokość jest równa 28.6m (PG, 2014, laser). Drzewo charakteryzuje się stosunkowo wąskim i wysokim pokrojem (rośnie w otoczeniu innych drzew). Jego gruby pień jest w dużym stopniu wypróchniniały, a ziejąca z wnętrza podstawy pnia duża dziupla nie jest w żaden sposób zabezpieczona. Nie zauważyłem też tabliczki Pomnik Przyrody.

█ Kasztanowiec w Lubiniu. Najstarszy, najbardziej okazały i zarazem 2. najgrubszy kasztanowiec w Polsce rośnie na terenie przykościelnym w miejscowości Lubiń w gm. Krzywiń w woj. wielkopolskim. Obwód pnia drzewa wynosi 5.36m (Φ 1.71m; PG, 2011), jego wysokość to 24.8m (PG, 2011, laser), wiek zaś szacuje się na ponad 250 lat (C. Pacyniak). Obok grubego pnia uwagę zwracają przede wszystkim bardzo rozłożyste dolne konary. Tworzą one pod drzewem ogromne, urokliwe sklepienie. Mimo wypełnienia niewielkiego ubytku w pniu wydaje się, że kasztanowiec jest w całkiem dobrej kondycji.

Więcej...

█ Kasztanowiec w Goszczy w woj. małopolskim. Jest to prawdopodobnie 3. najgrubszy kasztanowiec w Polsce. Obwód pnia 5.17m (Φ 1.65m; PG, 2012).

Więcej...

Korzenie System korzeniowy płytki i szeroki, nie wytwarzający odrośli. Korzenie wrażliwe na zasolenie gleby.   Kora Początkowo szara i gładka, u dorosłych drzew brunatnoszara, niezbyt gruba, łuskowato spękana na podłużne, odpadające poletka (zwykle spiralnie ułożone). → / →→ Kora młodych drzew jest gładka. Z biegiem czasu staje się ona łuskowato spękana.

  Pędy i pąki

Młode pędy brunatne, pokryte jaśniejszymi przetchlinkami, bardzo grube (nawet grubości palca!). Gałązki gęste, długie i grube, wyglądające bardzo masywnie, w początkowej fazie stromo (często zupełnie pionowo) zwieszające się w dół, przy końcach zaś łukowato wzniesione ku górze. Pąki mieszane, jajowato-stożkowate do jajowatych, na końcu zaostrzone, wyjątkowo duże - długości do 3cm i szerokości do 1.5cm (największe spośród wszystkich europejskich drzew!), błyszcząco ciemnobrązowe, wiosną stają się bardzo lepkie. Pąki boczne mniejsze od wierzchołkowych.

Nietypową i dość efektowną cechą kasztanowca zwyczajnego są gęste, długie i wyjątkowo masywne młode gałęzie. Najpierw pionowo zwieszają się one w dół, przy końcach zaś są łukowato wygięte ku górze. Przypomina to czasami plątaninę grubych kabli i pozwala bez trudu rozpoznać drzewo z daleka w zimie.

Osiągające rozmiary 3 x 1.5 cm pąki kasztanowca zwyczajnego są największe spośród wszystkich europejskich drzew. Nie powinno to dziwić, jeśli weźmie się pod uwagę rozmiar liści, których zawiązki muszą one w sobie pomieścić.

Więcej...

  Liście

Blaszkowate, dłoniasto złożone z 5-7 listków. Wyróżniają się bardzo dużymi rozmiarami - średnica całego liścia wynosi zwykle 30-40cm, ale nierzadko może dochodzić nawet do 50cm, a długość wraz z ogonkiem nawet do 60cm! Listki odwrotnie jajowate (najszersze niedaleko końca), na wierzchołku krótko zaostrzone, z drugiej strony zbiegające wąskim klinem, szczytowy i dwa obok wyjątkowo duże - długości 15-25(40)cm, dwa przy ogonku kilka razy mniejsze. Wszystkie listki siedzące, na brzegu podwójnie piłkowane, z góry ciemno-, z dołu jasnozielone, obustronnie matowe. Ustawienie: naprzeciwległe na bardzo długich, 7-20cm, stosunkowo grubych i mocnych ogonkach. Okres występowania: IV-IX(X). Liście rozwijają się wcześnie - około połowy kwietnia. Często już z końcem lata przebarwiają się na rdzawobrązowy kolor i niedługo potem opadają (czasami, choć rzadko, zdarzają się również osobniki utrzymujące liście nawet do drugiej połowy października).
█ Kasztanowiec zwyczajny należy do najwcześniej przebarwiających się i tracących liście drzew. Zwykle masowo opadają one już we wrześniu, a czasami mogą zacząć opadać nawet pod koniec sierpnia.
█ Opadające liście pozostawiają na gałęziach charakterystyczne blizny w kształcie podkowy z wyraźnymi wiązkami przewodzącymi.

Wielkie, dłoniasto złożone liście kasztanowca zwyczajnego są osadzone na bardzo długich ogonkach. Ich listki mogą przekraczać 30cm długości!

Wczesną jesienią liście przebarwiają się na piękny, rdzawobrązowy kolor.	Często pod koniec lata liście kasztanowców pokrywają się one rdzawymi plamami. Przeważnie jest to efekt działań szkodników, w tym głównie szrotówka kasztanowcowiaczka (patrz info dod.). Liście takie najlepiej od razu palić.

Więcej...

Przebarwiające się pod koniec września kasztanowce tworzą urokliwy klimat.

Choć kasztanowiec nie jest, delikatnie mówiąc, kolorystycznym królem jesieni, to czasami także jemu zdarza się "zaszaleć". Na zdjęciach nietypowo pięknie przebarwione drzewa rosnące w Parku Zdrojowym w Busku-Zdroju.

  Kwiaty / Owoce i nasiona

Kwiaty rozdzielno- lub obupłciowe (nawet w tym samym kwiatostanie!), rozmieszczone jednopiennie, owadopylne i miododajne, zebrane po 20-50 sztuk w stojące, stożkowate kwiatostany długości 15-30cm. Pojedyncze kwiaty dość duże, o średnicy do 2cm, posiadają 4-5 białych płatków korony z czerwonymi, żółtymi lub jasnobrązowymi plamkami sygnałowymi (plamki służą do wabienia owadów; sporadycznie występują także kwiaty bez plamek, ale te nie działają na owady). Pręciki przeważnie w liczbie 7, z długimi i grubymi, S-owato wygiętymi białymi nitkami i pomarańczowobrązowymi pylnikami. Słupek jeden, górny. Okres kwitnienia: V-V/VI (po rozwinięciu się liści). Podany okres dotyczy kwitnienia w pełni rozwiniętych kwiatów; ich zawiązki pojawiają się równocześnie z liśćmi, czyli zwykle w połowie kwietnia.
█ Owoce powstają przeważnie tylko z 1-5 kwiatów w kwiatostanie.
█ Kwitnienie kasztanowców jest powszechnie kojarzone z maturami.

Owoce i nasiona. Zebrane po kilka sztuk na bardzo grubych szypułkach duże, kuliste torebki o średnicy do 6cm. Ich kolor jest jasnozielony, są one grube i skórzaste, pokryte z rzadka kłującymi kolcami, po dojrzeniu rozpadają się na trzy części. Każda torebka zawiera po 1-2(3) wielkie, czerwonobrunatne nasiona, nazywane potocznie kasztanami. Nasiona występujące w okrywie pojedynczo są kulisto-owalne, w przeciwnym przypadku są one charakterystycznie spłaszczone na powierzchni styku. Powierzchnia kasztanów jest bardzo mocno błyszcząca i posiada delikatną fakturę przypominającą słoje politurowanego drewna (z wyjątkiem owalnego, matowo szarobiałego znacznika - tzw. hilum). Kasztany osiągają 4cm średnicy i tym samym należą do największych nasion wytwarzanych przez drzewa. Okres dojrzewania owoców: IX-X.
█ Kasztanowiec zwyczajny zaczyna owocować już w wieku 10-15 lat.
█ Uwaga. Nasion kasztanowca nie należy mylić z nasionami kasztana jadalnego. W odróżnieniu od tych ostatnich, popularne "kasztany" (tj. nasiona kasztanowców) jedzone na surowo są trujące dla człowieka.

← Stojące, stożkowate kwiatostany kasztanowca zwyczajnego przypominają białe świece. ↓ Białe płatki korony posiadają czerwone, żółte lub jasnobrązowe plamki sygnałowe. → Po przekwitnięciu z kwiatów rozwijają się kuliste owoce.

Nasiona kasztanowca - tzw. kasztany - należą do największych i najbardziej efektownych spośród nasion wytwarzanych przez drzewa.

Więcej...     Drewno Beztwardzielowe, posiada wyblakły, białawożółty kolor, jest lekkie, miękkie i nietrwałe, podobne do drewna topoli i lipy. Nie przedstawia większej wartości użytkowej, jest stosowane głównie jako opał oraz do produkcji opakowań, rzadziej tanich mebli.

  Inne informacje

█ Kasztanowiec zwyczajny daje szeroki i bardzo ciemny cień, dlatego prawie nigdy nic pod nim nie rośnie.
█ UWAGA! Zbyt mocne lub niewłaściwe cięcie kasztanowców może nawet doprowadzić do ich szybkiego zniszczenia.
█ Kasztanowiec zwyczajny należy do drzew niezwykle wrażliwych na niesprzyjające warunki. Bardzo często jest on atakowany przez różnego rodzaju choroby i szkodniki. Główne zagrożenie stanowi szrotówek kasztanowcowiaczek - mały motyl (mól) powodujący uszkodzenie i wczesne opadanie liści oraz powtórne kwitnienie drzewa jesienią. W ostatnich latach atak tych szkodników na kasztanowce nasilił się do tego stopnia, że powołano nawet specjalny krajowy Program Ochrony Kasztanowców. Walka ze szkodnikiem polega przede wszystkim na paleniu zarażonych liści oraz na owijaniu pni lepkimi foliami, do których przyklejają się wędrujące wzdłuż pnia larwy. Ponadto na drzewach rozwiesza się specjalne budki dla ptaków. Poza szkodnikami, kasztanowcom bardziej niż innym drzewom szkodzi susza i zanieczyszczenie środowiska. Często wzdłuż dróg można obserwować całe szpalery częściowo lub nawet zupełnie martwych kasztanowców. Poniżej zamieściłem zdjęcia wykonane na początku września 2006 r. Jak widać, drzewa na nich pokazane mimo wczesnego okresu nie mają już praktycznie liści. Było to zapewne po części związane z panującą suszą, ale tylko kasztanowce tak drastycznie zareagowały (już pod koniec lipca zrzucając większość liści!). Niezależnie jednak od wspomnianej suszy, większość kasztanowców rosnących w Krakowie na pokazanej na zdjęciach ulicy Księcia Józefa jest poważnie chorych, a niektóre z nich są zupełnie martwe. Potwierdza to obserwowaną powszechnie wrażliwość gatunku na niekorzystne czynniki środowiskowe (tu zapewne zanieczyszczenie powietrza, gdyż wspomniana ulica należy do bardzo ruchliwych).

Kasztanowiec zwyczajny należy do najbardziej podatnych na choroby i szkodniki drzew.		Pnie kasztanowców czasami owija się lepkimi foliami, do których przyklejają się wędrujące wzdłuż pnia larwy.

Więcej...

  Galeria zdjęć

Zobacz galerię...