Historia drzew liczy niemal 400 milionów lat. Pierwszą rośliną uznawaną za drzewo był rosnący około 385 milionów lat temu Eospermatopteris. Była to występująca na bagnach, bardzo słabo ukorzeniona roślina o długim i gładkim, często bulwiasto rozszerzonym u dołu pniu, z wierzchołka którego wyrastał niewielki pióropusz mocno rozgałęziających się gałązek. Przypuszcza się, że Eospermatopterisy miały kluczowe znaczenie dla późniejszej kolonizacji lądu przez zwierzęta, ponieważ produkowały tlen, a także, użyźniając glebę swoimi szczątkami, tworzyły środowisko dla innych roślin.

Zdjęcie pobrano z witryny Archeowieści

Pierwsze drzewo - Eospermatopteris żył na Ziemi około 385 milionów lat temu. Była to roślina o długim na ok. 8m pniu oraz niewielkiej, pióropuszowatej koronie. Jego system korzeniowy był bardzo słabo rozwinięty i płytki, toteż drzewo występowało tylko w pobliżu zbiorników wodnych. █ Co ciekawe, naukowcy wiedzieli o istnieniu Eospermatopterisa już od lat 70. XIX w., ale wówczas znane były jedynie skamieniałości jego pnia - ciągle poszukiwano korony. Ostatnio udało się ją odnaleźć, a właściwie skojarzyć z pniami znajdowane wcześniej i uważane dotąd za oddzielne rośliny korony Eospermatopterisa. Po złożeniu elementów okazało się, że wysokość pierwszego drzewa wynosiła kilka do kilkunastu metrów. Więcej na ten temat w artykule Najstarsze drzewo świata portalu dziennik.pl.

Zanim na Ziemi pojawił się Eospermatopteris, wcześniej musiało dojść do jednego z najważniejszych wydarzeń w historii naszej palnety - wyjścia roślin na ląd. Proces ten miał miejsce w ordowiku (~490-445 mln lat temu), dokładniej około 465 milionów lat temu, a pierwszymi roślinami opanowującymi ląd były powstałe z glonów, bezlistne i bezkorzeniowe psylofity oraz wątrobowce. Rośliny te uważa się za bezpośrednich przodków roślin naczyniowych i nazywa pierwotnymi roślinami naczyniowymi. Były to w dalszym ciągu bardzo prymitywne organizmy; ich ciała nie były zróżnicowane na organy, a brak systemu korzeniowego i konieczność udziału wody w rozmnażaniu płciowym (przez zarodniki) stawiały pod znakiem zapytania ostateczny sukces roślin w opanowywaniu lądu. Należało zrobić następny krok. I tutaj właśnie dochodzimy do początku historii drzew.
█ Psylofity wniosły niezwykle duży wkład dla rozwoju życia na Ziemi. Były one pionierami w zdobywaniu lądu i bezpośrednimi przodkami pierwszych lądowych roślin naczyniowych - pierwotnych paprotników oraz paprotników, w tym widłaków, skrzypów, paproci, a nawet pierwotnych roślin nagozalążkowych.

Pierwsze rośliny drzewiaste, będące zarazem bezpośrednimi przodkami drzew, pojawiły się na przełomie syluru (~445-400 mln lat temu) i dewonu (~400-360 mln lat temu), około 400 mln lat temu. Były to tzw. pierwotne paprotniki (inaczej prapaprotniki), a dokładniej widłaki, skrzypy oraz pierwotne paprocie drzewiaste. Rośliny te w czasach dolnego dewonu porastały przybrzeżne laguny mórz. Były one już wyposażone w liście, które poza prowadzeniem fotosyntezy brały udział w rozmnażaniu płciowym, ponieważ na niektórych z nich powstawały zarodniki. Także i te prymitywne rośliny te nie były jeszcze w pełni przystosowane do życia na lądzie; miały one płytki i słabo rozwinięty przybyszowy system korzeniowy, a do rozmnażania płciowego wymagały wody, dlatego mogły rosnąć tylko w bezpośrednim sąsiedztwie zbiorników wodnych. W środkowym dewonie z pierwotnych paprotników wykształciły się właściwe paprotniki, w tym ich dysponujące nieco głębszym systemem korzeniowym formy drzewiaste. Wtedy też pojawił się wspomniany wyżej, uznawany za pierwsze drzewo Eospermatopteris. Moment ten uznaje się oficjalnie za moment narodzin drzew. Zarodnikowe paprotniki dominowały na lądzie mniej więcej do końca dewonu (~360 mln lat temu). Pod koniec tego okresu wymarły psylofity, a na ich miejsce pojawiły się pierwsze rośliny kwiatowe - paprocie nasienne oraz będące prawdopodobnie przodkami drzew iglastych kordaity.

W następnym okresie - karbonie zwanym też epoką węgla (~360-290 mln lat temu), dzięki gorącemu i wilgotnemu klimatowi a także bogatej w dwutlenek węgla atmosferze, następuje prawdziwa eksplozja rozwoju roślinności drzewiastej. Rozwijają się bujne lasy, których głównymi składnikami są ogromne, 40-metrowe widłaki oraz nieco mniejsze skrzypy (do 30m wysokości i 1m średnicy pnia) i paprocie drzewiaste (do 20m wysokości). Rośliny te dadzą początek eksplorowanym obecnie pokładom węgla kamiennego. Spośród nich do dnia dzisiejszego przetrwały jedynie paprocie drzewiaste, a i te żywe skamieniałości występują już na bardzo niewielu obszarach, głównie w wilgotnych lasach Nowej Zelandii. Pod koniec karbonu pojawiają się (prawdopodobnie z kordaitów) pierwsze drzewa iglaste - tzw. walchie; posiadają one typowe dla drzew iglastych, osadzone na pniu dość symetryczne okółki gałęzi oraz krótkie, gęsto rozmieszczone igły, podobne do występujących u dzisiejszych araukarii.

W mającym miejsce pod koniec ery paleozoicznej permie (~290-245 mln lat temu), na skutek osuszenia klimatu wymiera większość dominujących do tej pory drzewiastych widłaków, skrzypów i paproci drzewiastych (w tym nasiennych) oraz wszystkie kordaity. Ich miejsce zajmują intensywnie rozwijające się kwiatowe rośliny nagonasienne, w tym przede wszystkim drzewa iglaste. Pod koniec permu pojawiają się też pierwsze nagozalążkowe drzewa liściaste: miłorzębowe i sagowce. Perm kończy się największym w historii Ziemi masowym wymieraniem gatunków.

Początek ery mezozoicznej, a dokładniej jej pierwszego okresu - triasu (~245-204 mln lat temu) to bardzo niegościnny okres. Na lądzie panują susze i wysoka temperatura. Nieliczne gatunki, którym udało się przeżyć wymieranie na granicy P/T, powoli jednak się odradzają. Przez cały trias dominują drzewa iglaste i, już w coraz mniejszym stopniu, towarzyszące im paprocie drzewiaste. Pod koniec tego okresu, około 200 mln lat temu, coraz liczniej pojawiają się nagozalążkowe drzewa liściaste: sagowce oraz przodkowie najstarszego żyjącego dziś gatunku drzewa - miłorzębu dwuklapowego. W świecie zwierząt w triasie pojawiają się pierwsze dinozaury.

Jura (~204-140 mln lat temu) i większość kredy (~140-66 mln lat) to okres dominacji roślin nagozalążkowych, w tym głównie drzew iglastych, ale także sagowców, miłorzębowych, benetytów i paproci nasiennych. Ze zwierząt w okresie jury na lądzie niepodzielnie panują dinozaury. Na przełomie jury i kredy, około 135 milionów lat temu powstają pierwsze okrytozalążkowe drzewa liściaste. Eksplozja ich rozwoju i przejęcie dominacji od nagozalążkowych drzew iglastych następuje około 100 mln lat temu (dominacja ta trwa do dnia dzisiejszego). Okres kredy, a zarazem cała era mezozoiczna kończy się niezwykle gwałtownie 66 milionów lat temu upadkiem na Ziemię ogromnego meteorytu. Powoduje on kolejne masowe wymieranie gatunków. Wymierają między innymi wszystkie dinozaury, ale także wiele gatunków roślin.

Rozpoczyna się era kenozoiku, a dokładniej jej pierwszy okres - trzeciorzęd (~66-1.7 mln lat temu). Na podstawie analizy węgla brunatnego jesteśmy w stanie dość dokładnie określić skład i charakter lasów, jakie występowały na Ziemi przed ponad dziesięcioma milionami lat. Co ciekawe, okazuje się, że lasy te niewiele różniły się pod względem wyglądu od dzisiejszych - w ich skład wchodziły znane nam doskonale dęby, buki, brzozy, wierzby, wiązy, klony, palmy, cynamonowce, a nawet orzechy.

Czwartorzęd (~1.7 mln lat temu do dziś) to dla nas okres o szczególnym znaczeniu, ponieważ wtedy właśnie pojawia się człowiek. Roślinom drzewiastym okres ten przynosi natomiast kolejną katastrofę, która tym razem dotyczy głównie umiarkowanych szerokości geograficznych. Nadejście epoki lodowcowej doprowadza do wyginięcia wielu gatunków roślin. Dotyka to zwłaszcza Europę, w której ułożone równoleżnikowo pasma górskie Karpat, Alp i Pirenejów uniemożliwiają drzewom wycofanie się na południe, do cieplejszych rejonów. Lodowcowa katastrofa z końca trzeciorzędu jest obserwowana w Europie po dziś dzień i wyraża się znacznym zubożeniem gatunkowym naszych lasów. Fakty są następujące: obecne lasy Europy tworzy około 30 głównych gatunków drzew, podczas gdy w podobnych warunkach klimatycznych w Ameryce Północnej liczba ta wynosi kilkaset gatunków! W Europie często mamy do czynienia z naturalnymi bukowo - dębowo - grabowymi lasami, w których z rzadka tylko można znaleźć inne gatunki drzew (jeszcze gorzej przedstawia się sprawa ze sztucznymi zalesieniami terenów wyłącznie przez świerka i/lub sosnę; taki las sprawia wrażenie plantacji). Sytuację poprawiają na szczęście krzewy, które ze względu na ogromne zróżnicowanie form oraz większą liczbę gatunków powodują, że nawet najbardziej ubogie gatunkowo w drzewa europejskie lasy także są bardzo piękne.

Poniżej tabela przedstawiająca w skrótowy sposób historię życia na Ziemi (ze szczególnym uwzględnieniem roślin):

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Copyright © 2006-2025 by Piotr Gach

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)